Gizarte berriak

Informazio gehiago

Gizarte berriak

XIX. mendeko azken hamarraldian zehar emandako ideia politiko eta ekonomiko berrien garapena, konkretuki kapitalismo demokratikoaren eta sozialismoaren tesia, XX. mendean eragingo zen aldaketa sozial handienaren oinarri teorikoa izango zen: herriaren parte-hartzea nazioen gobernuan.

Kapitalismoaren garapena

Mendebaldeko Europako garapen osoa Industria-Iraultzatik aurrera hasi zen, XVIII. mendean, eta goieneko unea hurrengo mendearen erdialdean lortu zen. XIX. mendean, Europako potentzia garrantzitsuenen inperioen hedapenak diru- eta lehengai-fluxuak erakarri zituen kolonietatik, industriaren hazkundea, eta merkataritzaren eta bankaren garapena bultzatuz.

Funtsean, ekonomia kapitalista hurrengo premisetan oinarritzen da:

Inbertsiorako ondasunen erabilgarritasuna.
Jabetza pribatua, produkzio-bitartekoena nahiz diruarena.
Merkatu-askatasuna eta norberaren iniziatibarena.

Kapitalismoa laster inposatu zen sistema nagusi bezala Europa eta Amerikako lurralde gehienetan. Baina hasierako kapitalismoan nagusitu ziren desberdintasun sozial larriek teoria ekonomiko alternatiboak azaltzea eragin zuten -sozialismoa kasu-, aberastasunaren banaketa bultzatzeko pentsatuak.

«Masa-gizartea»

Milurtekotan zehar, erregeak, jeneralak eta pentsalariak historiaren protagonistak izan ziren. Frantziako Iraultzaren ondoren agertu ziren printzipio demokratikoek inspiratutako gizarte industrial berriak, bere bizitzen eta estatuen gobernuetan eduki berria eman zion biztanleriaren paperari.

«Masa» hitza gizarte baten langileen osotasunari aplikatzen zaio, eta hedaduraz, biztanleriaren osotasunari. Marxek eta Engelsek XIX. mendearen bigarren erdialdean bultzatu zituzten teoria sozialisten kutsua duen hitza izan arren, gaur egun edozein testuinguru politikotan erabiltzen da.

Garapen kapitalistaren lehen urteetan lantegietan umeen erabilera arrunta izan zen.

Masa-gizartearen oinarrizko ezaugarrien artean hauek nabarmendu daitezke:

Herriaren parte-hartzea nazioa gobernatzeko orduan. Parte-hartze maila oso ezberdina izan daiteke estatu desberdinen artean.
Sindikatuko eta langileria-mugimendua.
Hobekuntza sozialak: biztanleriaren ongizatea da Estatuaren xede garrantzitsuena.

Demokrazien garapena

Napoleon osteko Berrezarpenaren eta Lehen Mundu Gerraren hasieraren arteko garaiak mendebaldeko munduko estatu nagusietan sistema demokratikoen garapen motel eta etengabekoa ezagutu zuen.

Lehen demokraziek partaidetza txikia izan zuten, sufragio mugatua (gizonek bakarrik bozkatzen zuten) edo zentsuratzaile (errenta irizpidetan oinarritutakoa) zutelarik, eta askotan hauteskundeek ez zuten garbi jokatzeko berme gehiegirik.

Pixkanaka demokrazia parlamentarioak partaidetza-maila handiagoak onartu zituen, protesta sozialen eta herriaren aldarrikapenen presioak bultzatuz.

Oinarrizko eskubideak pixkanaka onartuz joan ziren eta klase-pribilegioak ezabatu ziren. Lan-baldintzak, gizarte-segurantza, osasuna, etab. ere hobetu ziren.

Erregimen demokratikoen ezarpena ezberdina izan zen. Lurralde batzuk baino ez zuten nolabaiteko fidagarritasunezko sistemak, esaterako Estatu Batuek, Frantziak edo Erresuma Batuak. Beste Europako estatuak, Espainiak barne, teorikoki partaidetza-sistemak zituzten; baina benetan, sakonki ustelak ziren gobernu-sistematan oinarritzen ziren.

Prentsa

Bizitza publikoan herriaren partaidetzaren ondorioetako bat prentsaren garapena izan zen. Lehen momentutik hedabideak lehen mailako tresna politiko bilakatu ziren, iritzi publikoa sortu eta zuzentzeko ahalmen handia baitzuten.

Bere eragin handiaren ondorioz, kazetaritzari "laugarren boterea" deituz hasten da. Lehengo kazetaritza idatzizkoa zen, baina azaltzen ari ziren komunikabide berriak laster bereganatuz joan zen, irratia adibidez.

Data garrantzitsuak

1864 I. Internazionala. Marxisten eta anarkisten arteko liskarra.
1867 Kapitalaren lehen liburukia argitaratzen da.
1878 Berlineko Hitzarmena Balkanetako baketzerako.
1885 Berlingo Kongresua Kongori buruz. Afrikaren okupazioa hasten da eskala handian.
1886 Daimler-Benz markako lehen automobila.
1889 II. Internazionala, sozialista.
1894 Kapitalaren azken liburukia argitaratzen da.

Bidali

Zuzendu

Eskubideak

Orria posta elektronikoz bidali

¿Qué son los iconos de "Compartir"?

Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.

¿Para qué sirve cada uno?

Facebook

Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.
Eskup

Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.

Twitter

Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.
Tuenti

Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.

Google Buzz

Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.
Meneame

Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.

Derechos de reproducción de la obra

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.

Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.

Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.

Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.

Pribatutasuna

Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.