Hedaketa kolonialaren arrazoiak

XIX. mendearen azken herenean Europako potentzien lasterketa bizitu egin zen, arlo mundialean nagusigo posiziora helaraziko zien inperio handien osaketan. Arrazoi ezberdinek bultzatu zuten fenomeno hau:

• Kapitalismo handiaren garapenak (61. gaia ikusi) lehengai iturriak eta merkatu berriak behar zituen produktu industrialak kokatu ahal izateko.
• Presio demografikoa: Europa 300 miloi biztanletik 450era pasatu zen 1870 eta 1914 artean. Koloniak biztanleriaren gehiengoarentzat ihes balbula bihurtu ziren, batez ere beheko klaseentzat.
• Potentzien Interes politikoak ibilbide eta lurralde estrategikoen kontrola lortzeko. Nazionalismoa ere faktore politiko garrantzitsua izan zen.
• Faktore kultural eta ideologikoak: barneratze koloniala misio zibilizatzaile edo ebanjelizatzaile bezala arrazoitu zen askotan.

Afrikako banaketa

XIX. mendea arte ia esploratu gabea zegoen Afrika izan zen lehia inperialista gogorrenaren kokagunea. Europako jokabidea ordenatzeko, Biskmarck kantziler alemanak Berlingo Konferentzia deitu zuen 1884ean. Bertan kolonizatzearen "jokoaren arauak" ezarri ziren:

• Kostaldeko gune bat hartua zuen potentziak, honi zegokion hinterland edo barne gunean sartzearen eskubidea zuen.
• Afrikar ibai handietan nabigazioaren nazioartekotasuna.
• Lurralde baten jabetza izateko honen okupazio eraginkorra behar zuen lehengo.

Potentzia inperialisten anbizioa transkontinentalak ziren gune handiak kontrolatzea izan zen. Ingalaterrak Iparralde-Hegoalde korridore bat sortu zuen Kairotik Lurmutur Hirira, artean Frantzia Senegal Djibutirekin batzen saiatu zen.

Gatazkak ekidin ezinak izan ziren. Ingelesak eta frantziarrak Nilon aurkitu ziren, eta portugesek Angola eta Mozambike elkartzearen asmoak bertan behera utzi zituzten britainiarren oposaketaren aurrean.

Potentzia inperialistak

• Ingalaterrak historiak ezagutu zuen inperio handiena eraiki zuen (57. gaia ikusi). Bere jabetzen artean India, Afrikako zati handi bat, Australia eta Kanada nabarmentzen ziren.
• Frantzia izan zen bigarren kolonial inperio handia (58. gaia ikusi) jabetzak baitzituen kontinente guztietan, Afrikan (Tunez, Senegal, Sudan, Ginea, Boli Kosta, Txad, Moroko), Asian (Indotxinar Batasuna), Amerikan (Guadalupe, Martinika, Guyana) eta Ozeanian jabetzak zituelarik.
• Errusiak Ozeano Barearen kostaldean zehar zabaldu zituen bere jabetzak, Turkestan-en eta Pamirren.
• Alemaniak Togo, Kamerun eta Tanganyika lurraldeak lortu zituen Afrikan, eta Ozeanian Ginea Berriaren zati handi bat, Bismarck irlak, Karolinak eta Marianak.
• Italiak Eritrea hartu zuen, Indiako Ozeanoa somaliar kostaldea eta Libia (Tripoli eta Zirenaika).
• Belgikak Kongo eskuratu zuen, Leopoldo II.aren subiranotasun pertsonalaren azpian 1908. urtea arte.
• Japonia, 1868tik berritze prozesuan zegoena, Meiji aroa hasi zenean, Txinari Formosako irla kendu zion (1895) eta, errusiar-japoniar gerran garaitu ondoren (1905), Korearen gaineko protektoratua, Port Arthurren gaineko domeinua, Sajalin irlaren Hegoaldea eta Mantxuriaren gaineko nagusigoa lortu zituen.

Estatu Batuetako inperialismoa

Hazkunde demografiko eta ekonomiko azkarrak barne hedaketa ekarri zuen, 1908. urtea arte egondako errepublikar gobernuek bultzaturik. Monroe doktrinak hedaketa inperialista hau mozorrotzeko balio izan zuen: bere lorpen handienak hurrengoak izan ziren:

• Alaskaren erosketa Errusiari diru kopuru irrigarri baten truke.
• 1898ko Espainiaren kontrako gerra, Kuban partehartzea eta Puerto Ricoren eta Espainiak Ozeano Barean zituen jabetzen okupazioa eragin zuenak.
• Panamako ubidearen irekiera (1914), Karibearen eta Ertamerikaren gaineko kontrola erraztu zuena, Theodore Rooseveltek (1901-1909) big-stick edo "makila gogorraren" politika praktikan jarri zuen.
• Hego Amerikan Estatu Batuek «dolarraren inperialismoa» deitutakoarekin ezarri zuen bere influentzia ere. Mailegu handiak ematearen bidez, banku eta enpresa estatubatuarrek mehatzen, lan publikoen, landaketen, trenbideen eta abarren gaineko kontzesioak lortzen zituzten.

Data garrantzitsuak

• 1875 Erresuma batua Urrezko Kostan ezartzen da.
• 1880 Ingelesak Nigerian ezartzen dira. Boersen matxinada Transvaalean.
• 1881 Frantziak Tunisian parte hartzen du eta Indotxinaren gaineko domeinua lortzen du.
• 1882 Ingelesek Egipto hartzen dute.
• 1885 Berlingo Konferentzia Afrikaren banaketarako.
• 1888 Cecil Rhodesek Rhodesia deituko den lurraldea konkistatzen du.
• 1895 Japoniak Txina garaitu eta Formosa eskuratzen du.
• 1898 Hispaniar-amerikar gerra: Estatu Batuek Filipinak, Guam eta Puerto Rico hartzen ditu.
• 1905 Japoniaren garaipena Errusiaren kontra.
• 1906 Algeciraseko Biltzarra: Frantziak eta Espainiak Marokoren eragin guneak elkar banatzen dituzte.
• 1910 Japoniak Korea beretzen du.
• 1912 Italiak otomandar Inperioari Libia kentzen dio.
• 1914 Panamako ubidearen inaugurazioa. Lehen Mundu-Gerra hasten da.