Amerika hispaniarraren independentzia (I)

Amerika hispaniarraren independentzia Espainia nazioarteko potentzia bezala bizitzen ari zen gainbeherako prozesuan gertatu zen. Iberiar penintsularen gaineko inbasio napoleonikoaren eraginez Gobernu Batzordeak osatu ziren, hasieran, Espainian bezala, Fernando VII.ari leialtasuna ziotenak, baina laster burujabetza gune bihurtu zirenak.

XVIII. mendeko aldaketak

Borboien eta bereziki Karlos III.aren (1759-1788) erreformismo ilustratuak, eraldaketa ugari sartu zituen inperioaren administrazioan:

  • Peruko Erregeordetzatik banaturiko bi erregeordetza berri sortu ziren: Nueva Granadakoa (1717) eta Rio de Platakoa (1778).
  • 1768an Indietara zabaldu zen intendentzien sistema frantziarra. Intendenteek, erregeordeen agintepean eta kapitain jeneralen eta gobernadoreen gainetik, lurralde-mugape txikiagoak kontrolatu zituzten eta botere handiak bereganatu zituzten.

Erreformek, gauzatzeko mugapenak izan arren, emaitza ikusgarriak izan zituzten, lau printzipiotan oinarritu ziren:

  • Administrazioa zuzenki Estatuaren kontu egon zedila.
  • Funtzio guztiak egiazko profesionalen eskutan egon zitezela.
  • Administrazio-teknikak gaurkotu zitezela.
  • Guztiaren gainetik legea bete zedila.

Arlo ekonomikoan, gainera, Espainiak Utrechteko hitzarmenean (1713) jasotako kontzesioei esker Amerikako kaiekin zuen merkatal monopolioa hautsi egin zen Ingalaterraren mesedetan (40. gaia ikusi).

Arazo politikoak

Kreolak izan ziren burujabetzaren protagonista aktiboak. Espainiarren seme-alabak edo ondorengoak ziren, merkataritza eta industria kontrolatzen zituzten, baina diskriminatuak sentitzen ziren ezin baitzuten Administrazioan parte hartu. Beren gain eragin desberdinak egon ziren:

  • Ilustrazioaren ideiak: kreolak oso harkor agertu ziren askatasuna eta subiranotasun nazionala bultzatzen zituzten ideiekiko.
  • Estatu Batuen independentziaren adibidea (1783).
  • Ingalaterra eta Frantziaren merkatal interesak kreolen artean nahigabea bultzatu zuten.
  • Espainiar itsas armadaren suntsiketa Trafalgarren (1805), horrek Espainia eta Amerikaren arteko komunikazioa etenarazi zuen eta beste nazioarekiko merkataritza bultzatu zuen.

Mugimendu independentistaren aurrekarien artean hurrengoak dira garrantzitsuenak:

  • Haitiko biztanleria beltzaren matxinada, Toussaint Louverturek hasitakoa 1794an.
  • Komunero paraguaiarren matxinada (1733-1735).
  • José Gabriel Condorcanquiren (Tupac Amaru) matxinada Perun(1780-1783), indiarren eta mestizoen laguntzaz.
  • Kolonbiako komuneroen matxinada, Juan Francisco Berbeok zuzendua (1782).

Inbasio napoleonikoa eta Batzarrak

Espainiako inbasio frantziarra eta Baionako abdikazioak (50. gaia ikusi) izan ziren Amerikako kolonien burujabetza bultzatu zituen gertakariak. Iberiar penintsulan bezala, Amerikan ere Batzarrak sortu ziren bertako gobernua antolatzeko Fernando VII.aren itzuleraren zain.

Kreolek, orokorrean, Batzarren agintea hartu zuten. Hasieran Batzar Zentral espainiarra defendatzen zuten arren, laster Espainiarekiko lotura galtzen joan ziren alde batetik urruntasunagatik eta bestetik Napoleonen kontrako espainiarren garaipenarengan zuten konfiantza eskasa zela eta.

Independentzia bultzatu zuten guneak Mexiko, Caracas eta Buenos Aires izan ziren.

 

  • Mexikon indiarrak eta mestizoak izan ziren protagonistak, aldarrikapen sozialak defendatzen zituzten apaizen zuzendaritzapean. Kreolek, horietako asko aberats haziendadunak, ez ziren mugimendu honetaz fidatu, eta erregeordetzaren autoritatea lagundu zuten.
  • Caracasen, iraultza kreolak ziren intelektualek bultzatu zuten lur-jabe handien laguntzarik gabe.
  • Buenos Airesen, kreol gehienek burujabetasuna bultzatu zuten.

Data garrantzitsuak

  • 1767 Kontratazio Etxeak Indietako merkataritzaren gainean duen monopolioaren amaiera. Jesuiten kanporaketa.
  • 1768 Intendentzien sistemaren sartzea Amerikan.
  • 1778 Rio de Platako Erregeordetza sortzen da.
  • 1780 José Gabriel Condorcanquik (Tupac Amaru) Peruko matxinadari hasiera ematen dio inka Inperioa berrezarri nahian.
  • 1782 Kreolen matxinada Kolonbian, zergengatik protestan.
  • 1794 Antonio Nariñok Gizakiaren eta Biztanlearen Eskubideen Aldarrikapena itzuli eta argitaratzen du.
  • 1805 Trafalgarren Ingalaterra kontrako porrotaren ondoren Espainia eta Amerikaren arteko komunikabideak mozten du.
  • 1806 Eskoadra ingeles batek Buenos Aires menderatzen du, handik hilabete gutxitara birkonkistatua delarik.
  • 1808 Espainiaren gaineko frantziar okupazioa eta Baionako abdikazioak. Amerikan Gobernu Biltzarrak sortzen dira.
  • 1810 Espainiako Biltzar Zentrala deuseztatzen da eta Amerikan lehen mugimendu independentistak lehertzen dira.

 

 

Orria posta elektronikoz bidali

< * Bete beharreko alorrak

Eskerrik Asko.
artikuluan arrakastaz bidalita da.

cerrar ventana
Lagun iezaguzu hobetzen! Zure iritzia garrantzitsua da, eta horregatik eskertuko genizuke zure iritziak eta iradokizunak info@hiru.eus helbidera bidaltzea.

* Bete beharreko alorrak
cerrar ventana

 

¿Qué son los iconos de "Compartir"?

 

Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.

¿Para qué sirve cada uno?

  • facebook

    Facebook

    Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.

     
  • eskup

    Eskup

    Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.

     
  • delicious

    Twitter

    Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.

     
  • tuenti

    Tuenti

    Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.

     
  • technorati

    Google Buzz

    Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.

     
  • meneame

    Meneame

    Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.

     
 

 

cerrar ventana

Derechos de reproducción de la obra

 

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.

Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.

Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.

Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.

  Pribatutasuna

Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.

cerrar ventana