Gorbachov agintean

1985ean pertsonaia ezezagun bat SESBren aldaketa politiko, ekonomiko eta sozialaren protagonista bihurtu zen: Mijail Gorbachov, urte horretan Sobietar estatuaren buruzagi hautatua, Konstantin Chernenkoren heriotzaren ondoren. Artean, Gorbachov, politikari gazte samarra eta aldakuntzen aldekoa, boterera iritsi zen unean, potentzia sozialista nagusia benetan egoera larrian aurkitzen zen:

• Krisialdi ekonomiko eta produktiboa.
• Industria zaharkitua eta lehiakortasunik gabea.
• Horniketarako zailtasunak.
• Gastu militar gero eta handiagoa.
• Sistema politikoaren motelaldia.

Aldaketak: perestroika eta glasnost

Gorbachoven agintaldiak irekidura politikoko (perestroika) aro baten hasiera markatu zuen, aldakuntza-erreforma handiguratsu bat martxan jarriko zuena:

• Estatuaren enpresen legea: enpresa publikoko zuzendariei autonomia handiagoa ematen zien. Asmoa ona bazen ere, praktikan, lege honek ustelkeria gero eta handiago bat ekarri zuen eta merkatu beltzen agerpena.
• Glasnost, edo gardentasun informatiboa: sobietar sekretismoaren eta prentsa-zentsuraren amaiera esan nahi zuen.
• «Pentsamolde berria» edo Estatu Batuekiko distentsioranzko itzulera, ondorio gisa desarme-itun garrantzitsuen izenpetzea ekarriko zuena.
• Disidente garrantzitsu askoren birgaitze politikoa, adibidez, Andrei Sajarovena.

Aldakuntza aplikatzeko epelkeria zela eta, inor gutxi geratu zen konforme, eta Gorbachovek bere politikaren kontrako bi talderi aurre eman behar izan zien:

• Kontserbadoreak, edo SESBeko Alderdi Komunistako sektore kontinuista, perestroika beren botere posizioarentzako mehatxu gisa ikusten zutenak.
• Erreformistak, erabateko aldakuntzaren eta sistema politiko demokratiko eta merkatu-ekonomiaren ezarpenaren aldekoak.

Gorbachoven agintaldiak iraun zuen bitartean era guztietako manifestaldiak egin ziren Errusian eta SESBeko gainerako errepublika federatuetan.

Azken krisialdia

Mijail Gorbachovek gobernatu ahal izateko, txandaka, bi bloke politiko kontrajarrien laguntza behar izan zuen, erreformistena eta kontserbadoreena, baina gehiengoaren oposizioa lortu zuen. 1989ko hauteskundeetarako deiak SESBren zatitze-prozesua bizkortu egin zuen, bertako botere zentrala erabat ahuldua aurkitzen baitzen une hartan.

SESBren zatiketa hainbat arrazoiren ondorioz azkartu zen:

• Hainbat errepubliketan talde nazionalisten garaipena hauteskundeetan.
• Boris Yeltsin populistaren garaipena, Gorbachoven aurkako politikaria, eta erreforma azkarren aldekoa.
• Errusiaren porrot ekonomikoa, bere erorketan SESBeko estatu satelite guztien finantzak ere hondamenera eraman zituena.

Boris Yeltsin, errusiar buru berria SESBren deuseztapenaren ondoren.

Egoera kaotiko horren erdian, indar kontserbadoreek Estatu-kolpe bat eman zuten 1991n. Oposizioa, bai barrukoa eta bai kanpokoa, politika komunista zaharrera itzuli zen, hala SESB hamabost errepublika independenteetan banatzea erabakiz.

Bloke komunistaren eboluzioa

Antzinako ekialdeko blokeak ez zuen iraun superpotentziaren erorketaren ondoren. Herrialde bakoitzak bere eboluzio ezberdina izan zuen, baina denek bideratu zituzten beren ahaleginak erregimen demokratikoak ezartzeko. Kasu aipagarrienak hauek izan ziren:

• Errusia: era guztietako arazoen zamapean, kostata lortuko zuen bere eragina mantentzea antzinako SESBetik sorturiko estatu berri batzuetan.
• Alemania berriro batu zen berrogei urtetik gora zatiturik egon ondoren.
• Txekoslovakia, era baketsuan zatitu zen bi estatutan (Txekiar Errepublika eta Eslovakia).
• Jugoslavia bost estatutan zatitu zen: Kroazia, Eslovenia, Bosnia-Herzegovina, Mazedonia eta Jugoslavia (Serbia eta Montenegroko errepublikek osatua). Prozesu hau gogorra eta gatazkatsua gertatu zen.
• Georgia, Azerbaijan eta Armenian izaera nazionalistako gatazka armatuak jasan zituzten.
• Herrialde batzuek sistema komunista mantendu zuten, adibidez, Vietnamek, Ipar Koreak edo Kubak, beren ekonomia ahulduek etorkizunerako merkatu-sistemaranzko aldaketa iragartzen bazuten ere.

Data garrantzitsuak

• 1953 Stalinen heriotza.
• 1960 Sobietar Batasunaren eta Txinaren arteko urruntzea.
• 1979 Afganistango inbasio sobietarra.
• 1981 Ronald Reaganen EEBBetako lehendakaritza-agintaldiaren hasiera (87. gaia ikusi).
• 1985 Mijail Gorbachov SESBeko presidente hautatua.
• 1989 Sobietar armadaren atzera egitea Afganistandik. Hauteskundeak SESBean. Altxamendu antikomunistak Ekialdeko Europan.
• 19911991 Estatu-kolpe kontserbadorearen porrota. SESBren deuseztapena. EBEren fundazioa.
• 1993 Boris Yeltsin, errusiar presidente berria; Parlamentuaren aurkako eraso militarra agintzen du.