Gizadiaren sorrera

Historiaurrea, duela bost milioi urte inguru gizakia sortu zenetik idazkera asmatu zen arte dagoen garaia da. Gizakiaren bilakaera kulturalari dagokionez, historiaurrea Harri-Aroan (Paleolitoa eta Neolitoa) eta Metal-Aroan banatzen da.

Hominidoen bilakaera

Duela bost milioi urte inguru sortu zen gizakiaren lehenengo arbasoa Australopithecusa da eta hanka biren gainean ibil zitekeen. Une horretatik aurrera bilakaera biologiko eta kultural geldoa hasi zen, gaur eguneko gizakiraino helduz.

Homo Habilisa duela hiru milioi urte baino zertxobait gutxiago bizi izan zen, beti zutik ibiltzen zen eta harrizko tresnak egiten hasi zen.

Duela milioi eta erdi urte Homo erectusa agertu zen. Harri-industria hobetu zuen, harriak bi aldeetatik landuz, eta sua asmatu zuena izan zen (-500.000 urte).

Duela ehun mila urte inguru, Europan Homo sapiens neandertalensis edo Neandertal gizakia agertu zen. Honek gurea bezalako garezur-edukiera zuen, baina sendoagoa.

Azkenez, Cromagnon gizakia edo Homo sapiens sapiensa agertu zen. Espezie honetakoa da gaur egungo gizakia eta bera izan zen nekazaritza eta abeltzaintza asmatu zituena.

 

Ezkerretik eskumara, Australopitecus, Homo habilis, Homo erectus, Homo sapiens neandertalensis eta Homo sapiens sapiensen garezurrak.

Paleolitoa

Paleolitoa gizakiaren historiako garairik luzeena da. Garai hau lehenengo hominidoak agertu zirenetik duela hamar milioi urte ingura arteko garaia izan zen, nekazaritzaren garapenak iraultza neolitikoa hasi zuen artekoa.

Paleolito hitzak "antzinako harria" esan nahi du eta tresnak egiteko hasierako teknikei buruz ari da. Teknika hauek, silex harria jotzean oinarritzen dira, nahiz eta garai honetan egurra eta hezurra ere lehengai moduan erabili izan ziren.

Paleolitoko gizakiak, oinarrian, ehiza, arrantza eta basoko fruituak biltzetik bizi izaten ziren. Ibiltariak ziren eta leize zuloetan edo ibai inguruetan bizi izaten ziren, aire zabalean edo zuhaitz adarrez zein animalia larruz eginiko txaboletan. Beraien jantziak larruzkoak ziren eta familia loturazko tribu txikietan antolatuta zeuden.

Neandertal gizakiek, Erdi-Paleolitoan, hildakoak lurperatzeak adierazten duen bezala, erlijio arloko sineskeriak zituzten. Goi- Paleolitoan, Cromagnon gizakiak lehenengo arte formak sortu zituen eta hauetan harkaitzetako pintura azpimarratu behar da.

 

Willendorfeko Venusa.

Iraultza neolitikoa

Duela hamar mila urte inguru, azken glaziazioari amaiera eman zion klimaren berotzearekin batera, gizakiak aurkikuntza garrantzitsu bi egin zituen: landareak laboratzea eta animaliak etxeratzea. Honekin zera lortu zen:

  • Gizakien komunitateen asentamendu iraunkorrak (egoneko bizitza).
  • Jakiak modu kontrolatu batez ekoiztea eta ondorioz biztanleria handitzea.

Nekazaritza eta abeltzaintza Ekialde Ertainean hasi ziren, eta gero Europan eta beste mundu osoan garatu.

Laboratu ziren lehenengo espezieak laboreak izan ziren: garia Ekialde Ertaina eta Europan, arroza Asian eta artoa Amerikan. Etxeratu ziren lehenengo animaliak ahuntza, ardia, idia, zaldia eta txakurra izan ziren.

Neolitikoko iraultza, leunketan oinarritzen ziren harrizko tresnak egitean agertu zen eta honek gero eta tresna hobeak eta espezializatuagoak eman zituen. Garrantzi handiko beste berrikuntza bi ehuna eta zeramika izan ziren.

 

Historiaurreko tresnak

Paleolitoa: aiztoak, bifazeak, arraspak, gezi puntak, propultsatzaileak, orratzak, arpoiak.

Neolitoa: aitzurrak, egurrezko igitaiak, xixelak, azagaiak, eskuko errotak, leundutako harrizko aizkorak, hezurrezko tresnak, ontziak, eskuz modelatutako eta sutan egositako kaiku eta platerak.

Metal-Aroa; kobrezko bitxi eta apaingarriak, brontze eta burdinazko arma eta bestelako gauzak, gurpil eta gurdiak, zeramikarako tornuak, itsasontzietarako haize- oihalak, goldeak.

Metal-Aroa

Duela zazpi mila urte inguru, gizakia metalezko tresnak egiten hasi zen eta honek bizitzeko moduan aldaketa handiak eragin zituen. Erabili zuen lehenengo metalea kobrea izan zen eta bitxiak eta apaingarriak egiteko erabili zuen, batez ere. Geroago beste metale bi erabili zituen: burdina eta brontzea, kobrea eta eztainuzko aleazioa. Metale biak oso gogorrak ziren eta haiekin mota guztietako tresnak egin zitezkeen: lanerako tresnak, arma eta armadurak, ontziak, bitxiak, estatuak eta abar.

Metal-Aroan herrixka asko hiri bilakatu ziren eta hauetariko batzuk ehun baita mila biztanle ere izan zituzten. Erregea, edo komunitateko burua, gudariak, artisauak eta abar agertzearekin batera, antolakuntza politikoa konplexuago bihurtu zen.

Data garrantzitsuak

Harri Aroa

  • 600.000 Berant Paleolitoa. Australopithecus, Homo habilis, Homo erectus. Kulturak: Abbevilense, Chelense, Achelense, Clactoniense, Levalloisiense.
  • 80.000 Erdi-Paleolitoa. Homo sapiens neandertalensis. Kulturak: Musteriense.
  • 35.000 Goi- Paleolitoa. Homo sapiens sapiens (Cromagnon). Kulturak: Auriñaciense, Gravetiense, Solutrense, Madeleine.
  • 10.000 Mesolitoa. Neolitora igarotzea. Kulturak: Aziliense, Tardenoisiense, Maglemoisiense, Asturiense, Campiñiense, Erteboelense.
  • 5000 Neolitoa. Kulturak: zeramika kardiala, zulodun hilobiak.

Metal-Aroa

  • 2400 Eneolitoa. Kulturak: Almeria, ezkila-formako ontzia, kultura megalitikoa.
  • 1700 Brontze-Aroa.

 

Guardar

Guardar

Orria posta elektronikoz bidali

< * Bete beharreko alorrak

Eskerrik Asko.
artikuluan arrakastaz bidalita da.

cerrar ventana
Lagun iezaguzu hobetzen! Zure iritzia garrantzitsua da, eta horregatik eskertuko genizuke zure iritziak eta iradokizunak info@hiru.eus helbidera bidaltzea.

* Bete beharreko alorrak
cerrar ventana

 

¿Qué son los iconos de "Compartir"?

 

Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.

¿Para qué sirve cada uno?

  • facebook

    Facebook

    Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.

     
  • eskup

    Eskup

    Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.

     
  • delicious

    Twitter

    Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.

     
  • tuenti

    Tuenti

    Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.

     
  • technorati

    Google Buzz

    Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.

     
  • meneame

    Meneame

    Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.

     
 

 

cerrar ventana

Derechos de reproducción de la obra

 

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.

Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.

Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.

Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.

  Pribatutasuna

Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.

cerrar ventana