Mahoma eta erlijio berria

Mahoma baino lehen, Arabiar penintsulan artzaintza lanetan, basamortuko bideetan merkataritza lanetan edo lapurretan aritzen ziren tribu ibiltariak bizi izaten ziren. Mendebaldean, oasien eskualdeak hiri batzuen garapena ahalbideratu zuen, hala nola Medina eta Meka.

Mahoma 570. urte inguruan Mekan jaiotako merkataria zen eta, ohiturak dioenez, Gabriel aingeruaren eskutik Jainkoaren agerkundea hartu zuen gizakiei irakasteko: Korana. Islama ez zuten oso ondo hartu bere jaioterrian eta Mahomak 622. urtean Medinara alde egin behar izan zuen. Data hau Hegiraren data da eta musulman egutegiaren hasiera adierazten du.

Zortzi urte geroago Mekara garaile bueltatu zen eta handik Islama Arabia osora zabaldu zuen. 632. urtean hil zenean, ia penintsula osoa batuta zegoen eta musulman konkistek islama ondoko eskualdeetara zabaltzen hasi ziren.

Islamaren hedatzea

Islamaren arabera, yihad edo guda santua beharrezkoa da fedea zabaltzeko. Oso urte gutxitan arabiar armadek sasanida persiar Inperioa suntsitu zuten eta bizantziar Inperioaren zati handi bat okupatu zuten, India Ekialdetik hartuz eta Mendebaldetik Espainia.

• Kalifatza ortodoxoa (632-661). Lehenengo lau kalifak edo Mahomaren ondorengoak Abu Bakr (632-634), Omar (634-644), Otman (644-656) eta Ali (656-661) izan ziren. Profetaren familiakoen artean aukeratu ziren eta Siria, Palestina, Persia, Armenia, Egipto, Libia eta Tripoli konkistatu zuten.
• Omeya kalifatza (661-750). Muawiyak (661-680) sortu zuen, Damaskon hiriburua zuen eta izaera sekularreko botere moduan taxutu zen, ez erlijio izaeradunean. Aldi honetan, musulmanek Afrikako Iparraldearen konkista osatu zuten, Iberiar penintsulara igaro ziren eta Ekialdetik Indo haranera sartu ziren.
• Abasi kalifatza (750-1258). Mahomaren osaba zen Abasen ondorengoak ziren. Abasiek inperioaren administrazioa berrantolatu eta merkataritza- eta industria-lanak faboratu zituzten. Al- Mansurrek (754-775) Bagdaden ezarri zuen hiriburua eta Inperioan persiarren nagusitasuna erraztu zuen.

IX. mendetik aurrera, abasi dinastiaren gainbehera hasi eta musulman Inperioa zatitzen hasi zen. Handik gutxira turkiarrek eta mongoliarrek islamiar munduaren gidaritza politikoan arabiarren ordezkotza hartu zuten.

Al- Andalus

Iberiar penintsularen konkista Tarik Ibn ben Nusayr Ziyadek hasi zuen. Hau Afrikako Iparraldeko Musza gobernadorearen ordezkaria zen. Tarikek Guadaleteko gatazkan (711) On Rodrigo errege bisigodoa garaitu zuen eta gero, Muszak berak eta bere seme Abd- al- Azizek jarraitu zuten konkista.

Musulmanek penintsulari Al- Andalus deitu zioten eta hiriburua Kordoban ezarri zuten. Hiri horretan emirra bizi zen, Damaskoko kalifak izendatutako gobernadorea. 756. urtean, abasiek bere dinastia suntsitu zutenean alde egin ahal izan zuen omeya printze batek, Abd al-Rahman I.ak (756-788), Kordobako emirerri independentea ezarri zuen eta honek arlo erlijiosoan baino ez zuen Bagdadekiko mendekotasuna.

929. urtean, Abd al-Rahman III.ak (912-961) Kordobako kalifatza independentea ezarri zuen. Garai horretan Espainia musulmanak bere garairik distiratsuena eduki zuen eta Kordobak Bagdadekin lehiatu zuen bere artisau, jakitun eta artistengatik. Hixman II.aren erregealdian (976-1013) Almanzorren (939-1002) talentu militarra nabarmendu zen.

1031. urtetik aurrera Kordobako kalifatza taifa erresumetan zatitu zen eta hauetan ere kulturak loratzen jarraitu zuen, nahiz eta politikoki ez ziren egonkorrak izan. Garai honetan almoravide (1086- 1145) eta almohadeak (1145-1223) heldu ziren penintsulara. Afrikatik zetozen erresuma kristauen hedapenaren aurka borrokatzeko.

Al-Ándalus eta baskoiak

Bisigodoek ez bezala, musulmanek baskoiak zeuden eremu guztiak mendean hartzea lortu zuten, mendialdeko eremuak barne. Hala ere, musulmanentzat lurralde hark ez zuen ekonomiaren aldetik interes handirik, eta goarnizio batzuk ezarri arren ez zuten lurraldea okupatu eta kolonizatu.

Ebro ibaiaren haranean musulmanak errazago hedatu ziren, batez ere erdiko eta beheko eremuetan. Musulmanek hain leku gutxitan kokatu zirenez, Euskal Herriak hartzen duen eremua eta baskoien gainerako eremuak laster morrontza hartatik libratu eta asturiar eta frankoei aurka egiteko prestatu ziren.

Data garrantzitsuak

• 610 Mahomak bere predikazioa hasten du.
• 622 Hegira: Mekatik Medinarako ihesa.
• 632 Mahoma Medinan hil zen. Abu Bakr izan zen bere ondorengoa, kalifa tituluarekin.
• 661 Aliren heriotza eta Omeya kalifatzaren hasiera, Damaskon hiriburua zuelarik.
• 670 Afrikako Iparraldean arabiar nagusitasunaren sendotzea.
• 711 Tariken garaipena Guadaleten.
• 722 Covadongako borroka. Kristau errekonkistaren hasiera.
• 732 Karlos Martelek musulmanen aurreratzea gelditu zuen Poitiersen.
• 750 Abasi kalifatza hasi zen.
• 756 Abd al- Rahman I. omeya printzeak Kordobako emirerria sortu zuen.
• 929 Abd al- Rahman III.ak Kordobako kalifatza hasi zuen.
• 1031 Kordobako kalifatza taifa erresumetan zatitu zen.
• 1085 Alfontso VI.ak Toledo hartzen du.
• 1086 Almoravideen inbasioa.
• 1145 Almohadeen inbasioa.
• 1212 Almohadeen porrota Navas de Tolosako borrokan.
• 1492 Granadaren amore ematea eta penintsulan musulmanen nagusitasunaren amaiera.