Unamuno eta existentzialismoa

Miguel de Unamuno oinarrizko pertsonaia da espainiar pentsamenduan, baina pertsonai publiko polemikoa ere izan zen: sozialista bere gaztaroan, hasiera batean ideia errepublikanoen alde agertu zen, matxinatuekin harreman bitxia izanez amaitzeko. Bere obretan, estilo erraz eta zehatzarekin idatziak, giza existentzia hilezkortasun sentimendua eta Jainkoa eta arrazoian fedearen arteko etengabeko gatazka bezala islatzen da.

Bere filosofia proposamena

• Unamunoren interesa, bereziki banakako indibidualtasunean eta norberekiko zintzotasun eta zuzentasunean kokatuta dago.
• Filosofiak giza existentziaren zentzuari espresioa eman eta munduko zein bizitzaren kontzeptu bateratu eta erabatekoa eratzeko dugun beharrari erantzuna eman behar dio.
• Existentziaren sentimenduak barneko jarrera eta ekintza sortzen ditu; kontzeptu haren arrazoia da.
• Egiak, bizitza bultzatzen duen neurrian, haren menpe egon beharra dauka.
• Bizitza egiaren irizpide garbia da eta "ez adostasun logikoa", zein arrazoiarena soilik baita.

Jainkoa eta existentzia

Giza existentziako arazoentzako irtenbiderik erakargarriena betirako bizitzarenganako esperantza da, zein "hilezkortasun gose" eta "Jainko gosea"n espresatzen baita. Biak ere ezin dira arrazoiarekin konpondu, bere helburuaren fede sortzailearengatik soilik baizik.

Unamunoren fedearen ezaugarriak hauek dira:

• Irudimenaren potentzian atsekabetuta dagoen konfiantza aktiboa da.
• Hilezkortasunarekiko fedea ez dator kanpotik eta bizitzeko nahiz existentziala den beharrari erantzuten dio.
• Hilezkortasunarekiko fedea ez dator kanpotik eta bizitzeko nahiz existentziala den beharrari erantzuten dio.

Subjektibotasuna

Subjektibotasunari buruzko bere trataeratik ateratzen ditugun ondorioak hauek dira:

• Gizakiaren dimentsiorik garrantzitsuena bere banakakotasun zehatza da, gizaki orokorraren aurrean.
• Gizakia unibertsala egiten da bere izaeran iraunez.

Ortega y Gasset: bizitzeko arrazoia eta ikuspuntua

Unamunok bezala, José Ortega y Gassetek garrantzi berezia dauka bere garaiko politika eta gizarte bizitzan, politiko eta Revista de Occidente-ko sortzaile bezala adibidez. Filosofiarekin eginiko ekarpen garrantzitsu eta zabalarekin batera egin zuen lana da.

Erraziobitalismoa

Ortegaren pentsamenduko oinarrizko ezaugarrietarikoa da. Bizitzeko arrazoiaren ideian oinarrituriko kontzeptuari dagokio. Horrek esan nahi du, bizitzak, nola jokatu jakitea eskatzen duenez, arrazoiaren beharra duela.

Arrazoia ez da printzipio edo axioma talde bat, zeinen aurrean bizitzak amore eman behar baitu. Bizitza erabateko errealitate bezala kontsideratzean, beste instantzia guztiak, arrazoia barne, bere menpe daude. Ez da jarrera irrazionala, historiaren barnean arrazoia eta bizitza disolbaezinak egiteko joera duen postura baizik. Bizitzako arrazoia, arrazoi historikoa ere bada.

Perspektibismoa

Perspektibismoa, Gure garaiko gogoeta bat liburuan garatutako bere ezagutza teoriaren gunea da. Ideia nagusia, errealitateak dimentsio bakarra ez duela da. Ikuspuntu bakoitza bakarra, ordezka ezina eta beharrezkoa da eta guztiak egiazkoak dira. Ikuspuntu taldea historiaren esparruan deskubritzen da. Ikuspuntu posible eta eraginkor guztien batzeak, gauza bakoitzaren benetako irudia ematen du eta horixe litzateke erabateko egia.

Gizaki bakoitzak, bere banakakotasunetik, errealitatearen zati bat aukeratzen du, eta, aldi berean, belaunaldi bakoitza ezagutza era baten espresio bilakatzen da.

Ideiak eta sinismenak

• Ideiak: bururatzen zaizkigun pentsamenduak dira, aztertu, onartu eta imita ditzakegunak.
• Sinismenak: guregan daude eta gure bizitzako substantzia dira. Ekintza hau bi eratan sinistu daiteke:
• Batetik, sinesmenak guregan daudela esaten denean, gizabanako bezala egituratzen gaituztela azpimarratzen da.
• Bestetik, beregan gaudela esaten dugunean, sinesmenen dimentsio komun kolektiboa azpimarratzen da.

Ortegaren konklusioa ondorengoa da: nahiz eta zenbait ideia guretzat oso garrantzitsuak izan, gure bizitzan ezin sustraituko dira ideiak izateari utzi eta sinesmenetan bihurtu arte. Sinesmenen ezaugarria, beraiei esker bizi eta beraiekin konta daitekeela da.

Ortegaren hainbat obra.