Comte eta positibismoa

Hiru aldien legeaComteren ustez, erreakzio eta iraultzaren jarrerak, garai hartako Europan lehian ari zirenak, hasierako bi aldiak ziren, giza espirituaren bilakaera historikoaren ikuspegitik, eta biak garaitu beharrekoak ziren hirugarren aldia etor zedin: aldi positiboa.

• Aldi teologikoa: bai mundua bera, bai ordena politikoa ere, Jainkoak sortuak dira; azalpen horri esker, gizakia gai zen mundua errealitate bateratu bat bezala ulertzeko.
• Aldi metafisikoa: naturaz gaindiko izakien ordez, bestelako indarrak azaltzen dira (izaki abstraktuak, ezkutuko indarrak, gauzen ezaugarriak).
• Aldi positiboa: gertaerak aztertu egiten dira, eta beraiek dira arrazoibidearen oinarria. Jakintza positiboa erabilgarria, benetakoa, zehatza eta lagungarria da, bere funtsa gertaerak baitira.

Comteren ustez, hiru aldien hurrenkera goian azaldutakoa da, aldaezina berez, eta gizakiak nahitaez aurkituko zituen bide horretan bere benetako arazoen konponbideak.

Zientzien sailkapena

Hauxe da zientzien artean ezartzen zuen hierarkia:

• Matematika.
• Astronomia.
• Fisikaren alorretako zientziak.
• Kimika.
• Biologia.

Aipatutako zientziei soziologia gehitu behar zaie, hots, gizarte alorreko gertaeren eta fenomenoen azterketa.

Comteren iritziz, jakintza positiboa ez da nahikoa gizartearen egonkortasuna eta antolakuntza ziurtatzeko, berarekin batera beharrezkoa baita gizarte-sentimendu multzo bat, gizakien arteko elkartze espirituala bideratuko lukeena: erlijioa da osagai hori, maitasun, ordena eta aurrerapenetan oinarritzen den erlijio positibo bat, altruismoa Comteren hitzetan.

Dilthey eta historizismoa

Dilthey-k zioenez, Alemaniako Ilustrazioaren idealak ezin ziren estalita geratu industria-munduaren sendotzeagatik. Haren ustez, Alemaniako historiaren, filosofiaren eta humanismoaren tradizioak izan behar zuen teknika eta ekonomiaren aldaketa-prozesuaren osagarria. Helburu horrekin bereizketa bat planteatzen zuen naturaren eta espirituaren inguruko zientzien artean.

• Naturaren zientziak: legeak ezagutu nahi dituzte; aztergai dituzten fenomenoak ez dira elkarri loturik agertzen, eta kausa-efektu erako erlazioak bilatu behar dira haien artean. Zientzia horiek osotasun ordenatu bat osatzen dute eta hipotesiak sortzen dituzte, geroak egiaztatu edo gezurtatuko dituenak. Betierekoak izan behar dute, errealitate iraunkorrak kontrolatu nahi dituztelako, hots, oso gutxi edo batere aldatzen ez diren egiturak.

  Naturaren legeak ezagutzea lagungarria da ekonomiarentzat.

• Espirituaren zientziak: historian eredu diren gizabanakoak eta beren ekintzak ezagutu nahi dituzte. Zientzia horiek, bat eginda, gizakiaren bizitzako alderdi guztiak lotzen dituzte: ideiak, asmoak, sentimenduak, poza eta hausnarketa. Historiarentzat jakingai diren errealitateek gutxi irauten dute. Gehienetan ez ditugu begi-bistan, eta iraganean bilatu behar dira.

Kontzientzia historikoak giza ekintzetan esku hartu nahi du, haien baitatik gizakien asmoak, nahiak eta gogoa gobernatzeko. Espirituaren zientzien eginbeharra ez da historiaren bilakaera igartzea, baizik eta ezberdina, beregain eta sortzaile diren giza ekintzetatik historia bera gauzatzea, moldatzea eta gidatzea.

Hermeneutika

Espirituaren zientzien bidez, gertaera historikoak eta gizakiaren barnetasuna lotuta agertzen dira. Azken hori errealitate ikusezina da, eskuragarria ulermenaren bitartez. Gizakiaren barnetasuna bere bizitzako fenomenoek osatuta dago, eta bera ulertzeko, lehenbizi zentzua eman behar zaio, lehengo gizakien ekintzez jabetzearen bitartez.

Horixe da hermeneutikaren eginbeharra: iraganeko bizitzaren zentzuaz eta nahiaz jabetzen den neurrian, oraingo bizitzari laguntzen dio.

Gottlieb Daimler, bere lehenengo modeloetako batean. Alemania, 1891.