Liberalismoaren garaipena

Aro erromantikoa, 1815ean Napoleon garaitu zuten monarkia absolutuen berrezartzearekin batera hasi zen. Hauek, balizko iraultza liberalei aurre egiteko elkarri laguntzea hitzartu zuten.

Kultura erromantikoa, liberalismoari loturik, bere garaiko mugimendu politikoekin uztartu zen; aitzitik, idealismoa goraipatzeak eta pentsamolde kapitalista gaitzesteak sasoiko eraldatze handietatik urrundu zuten.

Erromantizismoa

Erromantizismoak Sturm und Drang (Ekaitza eta Bultzada) aurre-erromantizismoaren mugimenduan izan zuen jatorria. Alemanian garatu zen 1750 eta 1770 artean. Goethe eta Schiller nabarmentzen dira, estetika neoklasikoa gaindituz (62. gaia ikusi).

Ezaugarriak

• Indibidualismoa: artea eta literatura niaren, sentimenduen adierazpen bihurtzen dira.
• Irrazionalismoa: arrazionalismo ilustratuaren aldean, Erromantizismoak arrazoirik gabeko guztia onesten du, hala nola, emozioak, ametsak, fantasiak...
• Askatasunaren alde egitea: politikan, moralean eta artean.
• Idealismoa: erromantikoek arlo guztietan ideal erdietsi ezinak bilatuko dituzte, bereziki, maitasuna, zeinek nahitaez errealitatearekin eta desengainurekin talka egitera eramango baititu.
• Nazionalismoa: neoklasizismoaren espiritu unibertsalistaren aldean, erromantikoek beren herriko ezaugarri bereizgarriak balioetsi eta beren historia, ohiturak eta kultura berreskuratzen dituzte.
• Exotismoa: Gizarte modernoa gaitzirizteak eramaten du erromantikoa ihesi joatera, beren lanak urruneko aroetan (Erdi Aroa) edo Europako zibilizazioak artean ez menderaturiko bazterretan (Ekialdea, Amerika) girotzera.
• Espiritu menderakaitz eta gaztea, neoklasizismoaren heldutasun arrazionalista eta moderatuaren aldean.

Gizartea eta kultura aldi errealistan

• Errealismoaren aroa 1848ko iraultza-mugimenduaren ondorioz hasten da. Bertan, berrikuntza bere izaera demokratikoa izan zen, izan ere, langileek parte hartzen zuten. Hori zela-eta, burgesiak iraultza bertan behera utziko du, egonkortasun eta moderazioaren bila baitoa.
• XIX. mendeko bigarren zatian gizarte-eraldatze handiak gertatzen dira: industriaren hazkuntza hiri handietako bizilagunak metatzeari loturik doa, eta aldi berean herrialderik garatuenak (Ingalaterra, Frantzia) mundu zabaletik hedatu eta inperio kolonial handiak sortzen dituzte.

Sorollaren La Reliquia, 1983.

Errealismoa

Errealismoaren ezaugarrien artetik (67. gaia ikusi) honako hauek gailentzen ziren:

• Metodo zientifikoaren imitazioa: idazleak bere lanek gizarte-errealitatea era zehatz eta objektiboan islatzea bilatzen du. Horrela, eleberria bizitzaren ispilu bihurtzen da.
• Narratzaile orojakilearen presentzia: autoreak zer gertatuko den aurreratuko duen norbaiten rola hartzen du, iritzia ematen du, bere pertsonaiei irizten die, irakurlearekin hitz egiten du, eta abar.
• Sinesgarritasuna: argudioak eguneroko errealitatean oinarritzen dira, pertsonaia komunekin. Gainera, autorearen eta irakurlearen garaiko testuinguruan kokatzen dira.
• Xalotasuna: tankera xaloa, xehea, konplikazio formalik gabea da. Zientzialariaren antzera, idazleak batez ere argitasuna eta zehaztasuna bilatzen ditu.
• Eleberriaren aldekoak: errealismoa batik bat eleberriaren bitartez mintzatzen da, generorik egokiena gizarte-errealitatea deskribatzeko.

Naturalismoa

1871tik aurrera Frantzian garatutako eleberri-joera batetik zetorren. Emile Zolak (1840-1902) sortu zuen, izan ere, eleberrigileak zientzialari gisa joka zezan nahi zuen.

Eleberri-egileak bere pertsonaiak aztertu eta zientzia-zehaztasunez deskribatu behar zituen. Pertsonaien jokabidea bizi ziren gizarte-giro eta herentzia biologikoaren eraginaren ondorioak ziren. Horretan zetzan joera hori.

Helburu horiek lortzekotan, idazle naturalistak metodo zientifikoa imitatzen du: giro eta pertsonaien behaketa eta dokumentazioa, datuak egiaztatzea...