Heidegger. Esentzia eta existentzia

Zer den izakia? galderari erantzuteko Heideggerrek proposatzen duen abiapuntua giza existentzia da. Existentziarekin harreman pribilegiatua eduki arren, ez da batere erraza beraren egitura agerraraztea, zerbait zehatzaren enuntziatu baten bitartez ezin da definitu eta.

Giza errealitatea ez dago definitzerik, eta hautatu behar diren aukera multzo baten aurrean egotea da beraren ezaugarririk bereizgarriena. «Gizakiaren esentzia existentzia dela» adierazteak esan nahi du existentzia zehaztu gabekoa dela, eta beronek jardutera behartzen duela.

Benetako existentzia eta benetakoa ez den existentzia.

• Benetako existentzia: bere aukerei zabal-zabal egiten die aurre, beraien artean, heriotzari, zeinek existentziaren egiaren berri emateaz gain, osotasun gisa pentsatzen uzten baitio. Existentziak hautatua izan behar duela egiten du bere benetako existentziak.
• Benetakoa ez den existentzia: gauzen maila berean kokatzen den existentzia mota da eta horregatik, munduan erori dela esaten da. Benetakoa ez den existentzia heriotzaren beldur da, larritu egiten da eta munduan aterpea bilatzen du ezinbestez. Ez da gai sentitzen gauzen benetako esentziaz jabetzeko.

Gizakia, hiltzeko izakia

Heideggerrek heltzen dio heriotzaren ideiari, existentziak, existitzen den bitartean, bere osotasuna lortzen ez duela baieztatuz. Bere ustez, heriotzak izakia izateko aukera bat adierazten du, hau da, benetakoena, eta gizakia hiltzeko izakia dela baieztatzeraino heltzen da.

Benetako ni-a

· Benetako existentziara, edo benetako ni-ra, heltzeko bidea larritasunak besterik ez du urratzen.

· Baina larritasun hau ez da beldurra, baizik eta munduan egoteak, osotasuntzat jotzen denean, zer esan nahi duen onartzearen ondorioa.

· Onarpen hori heriotzari aurre hartzeko era da, heriotza egotearen aurrean bizitzea.

Sartre: intelektual engaiatua

Jean Paul Sartre mende honetako gizarte-proiekziorik nabariena izan duten filosofoetariko bat izan da. Bere garaian intelektual engaiatuaren paradigma izan zen.

• Engaiatua: jarduera eta proiektu aurrerakoietan bere herri-gizon izaeratik esku hartzeko borondateak markatu zuelako bere ibilbide pertsonala: Frantziako Erresistentzian parte hartzea, Nobel Saria ukatzea, Rusell Epaimahaiarekin lankidetzan jardutea.
• Intelektuala: bere jarduera lan akademikoaren mugetan zokoratzen ez delako, baizik eta beste alor batzuetan garatzen delako, adibidez, literaturan eta antzerkian.

Kontzientzia

Sartrek emozioa kontzientziaren izatearen modu bat zela nabarmendu zuen. Hala eta guztiz ere, batak zein besteak jarrera ezberdinak adierazten dituzte. Emozioa honako egoera honetan azaleratzen da: ezbeharrak gure indarrak gainditzen dituenean, gu eremu magiko eta afektibo batera lekualdatuz, zeinek erantzunkizunaren uztea eta tristura pasibo bat biltzen dituen. Kontzientziaren subiranotasuna, ostera, emozio egoera desagertu eta munduarekiko harreman magikoak aienatzen direnean berrezartzen da.

• Bere baitango izateak gauzen izatea adierazten du, kontzientziaz kanpokoa da eta berarengandik ez da ezer espero behar.
• Bere baitarako izateak kontzientziak zehaztutako izatea adierazten du, zehaztu gabekoaren baieztapena, eta bere baitango izatearen determinismoaren aurrean askatasuna sortzen du.

 

Sartre eta Simone de Beauvoir.

Askatasuna eta ekintza

• Gizakiak, berez, ez dauka zehaztutako esentziarik. Aitzitik, bere esentzia zehaztu gabetasuna da. Hori dela eta, Sartrek hauxe baieztatu zuen: «Libre izateko zigorturik nago». Kontsigna horrekin giza existentziaren edukia zehazten saiatzen zen, alegia, oinarrizko egitasmoa, ekintza eta borondate mota guztiak biltzen dituena.
• Askatasunak munduko mugen barruan irauten du. Dena dela, ez du bere zehaztu gabetasuna galtzen. Askatasuna da, hain zuzen ere, zehaztu gabetasun hori, izatearen baitan egitasmoaren beraren, hautaketa beraren barruan sartzea.
• Sartrearen ezerezak giza existentzia ez dena adierazten du. Aldi berean, izate askea gura izatean agertutako askatasunaren esentzia da, izan ere, askatasuna nork bere burua errealizatzea besterik ez da.

Gizatasuna, gizatasun gabekoaren barruan

Gizakiari gertatzen den gauza orok ez du merezi gizatasun gabekotzat jotzea. Baieztapen horrekin, Sartrek halabeharrezko gertaerak ez direla existitzen esan nahi zuen, gertatzen den oro, gizakiak imajina dezakeen guztia, gizatiarrari leporatu behar zaio.