Ilustrazioa (II)

Antzinako erregimenaren kritika: Voltaire

Mugimendu ilustratuaren bultzatzaile eta ordezkari nagusiak, Voltairek, bere espiritu kritikoa oso gaztea zenetik jada adierazi zuen. Honek kartzela eta erbestea ekarri zion, Europa osoko intelektualen baldintza gabeko mirespenarekin batera.

Bere ideien artetik hauek dira nabarienak:

• Absolutismoa eta aginte arbitrarioaren oinarri ziren printzipioekiko aurkakotasuna, hauen kontra Nazioen ohitura eta espirituari buruzko entsegua eta Hiztegi filosofikoa lanetan tolerantzia jartzen zuelarik.
• Heziketaren beharra aurrerapenaren motore gisa.
• Deismoa, edo erlijio positibo guztien gidaria izaki goren bat denaren sinesmena.
• Ezkortasuna eta bere garaikideen baikortasunarenganako kritika, Apal bere nobelak adierazten duen bezala.
• Berdintasunezko ideien aurrean gizarte hierarkiaren babesa.

Iraultzailea izan arren, Voltairek ideia ilustratuei izaera oldarkorra eman zien, honek Frantziako Iraultzaren protagonistengan eragina izan zuelarik.

Votairek idatzitako Txinako Orfelinoren lehen irakurketa Madame Geoffrinen etxean

Botere-banaketa: Montesquieu

Izaera kontserbadorea zuen Montesquieu aristokratak, nobleziaren pribilegio politikoak babestu zituen errege-absolutismoaren aurrean, eta aldi berean, bere Persiar eskutitzak (1721) liburuan ezarritako agintearen akatsak eta usadioak kritikatzen zituen.

Bere lan garrantzitsuena izan zen Legeen espirituan (1748), gobernu-mota ezberdinak aztertu zituen, ingeles motako parlamentuzko monarkiaren alde agertuz. Honetaz gain, helburutzat biztanlearen askatasuna ziurtatzea zuen botere banaketaren teoria azaldu zuen.

• Botere legegilea: legeak sortzearen arduradun, Parlamentuari dagokio.
• Botere judiziala: justizia administratzearen arduradun, epaileen eta epaimahaien eskutan egon behar da.
• Botere exekutiboa: bere xedea legea betearaztea da, Gobernuak egin behar du lan hau.

Demokrazia: Rousseau

Montesquieu eta Voltaireren arrazionalismoari kontrajarrita, Rousseauk pasioz eta sentimenduz betetako joera naturalista adierazten du, Erromantizismoaren atari dena.

Gizabanakoaren askatasunaren defentsa eta naturarekiko maitasuna islatuak gelditu ziren izaera sozial eta pedagogikoa zuten bere lanetan, Eloisa berria eta Emilion, esate baterako. Baina bere ekarpen funtsezkoena demokraziaren teoria izan zen, Kontratu sozialan (1762) azaltzen zuena, bere ideia funtsezkoenak hauek direlarik:

• Gizona ona da izatez, gizarteak usteldutako basati ona da.
• Gizarte barruan berezko ontasuna berreskuratzea beharrezkoa da, hau guztien askatasuna bermatzen duen kontratu baten bidez bakarrik lor daitekeelarik.
• Estatu demokratikoa banakakoen gogoen batura da, hauek kontratu sozialak batuta, gogo orokorrari leku ematen diote, subiranotasun eta legearen oinarri denari.
• Askatasuna gogo orokorretik igorritako legea betetzean datza.

Aldizkako prentsa ideia ilustratu eta iraultzaileen zabalketarako oso garraiobide garrantzitsua izan zen. Lehen aldizkariak XVII. mendean agertu ziren, kazeta, «merkurio» literario eta albisteen orri gisa. Frantziako lehen egunkaria, Pariseko Journala, 1777an azaldu zen.

Data garrantzitsuak

• 1715 Frantziako Luis XV.aren erregealdia hasten da.
• 1735 Linneok landare-espezien sailkapenari buruzko lanak argitaratzen ditu.
• 1740 Austriako Maria Teresaren erregealdia hasten da. Prusiako Federiko II. Handiaren erregealdia hasten da.
• 1748 Montesquieuk Legeen espiritua argitaratzen du.
• 1749 Buffon bere Historia naturala idazten hasten da.
• 1751 Entziklopediaren argitarapena hasten da.
• 1759 Espainiako Karlos III.aren erregealdia hasten da.
• 1762 Rousseauk Kontratu soziala argitaratzen du. Katalina Handiak bere erregealdia hasten du Errusian.
• 1763 Voltairek Tolerantziari buruzko tratatua argitaratzen du.
• 1774 Frantziako Luis XV.a hiltzen da eta Luis XVI.ak tronuan jarraitzen dio.
• 1780 Jose II.ak Austriako Maria Teresari tronuan jarraitzen dio.
• 1783 Montgolfier anaiek baloi aerostatikoa asmatzen dute.
• 1786 Federiko II. Handia hiltzen da.
• 1788 Espainiako Karlos III.a hiltzen da eta Karlos IV.ak tronuan jarraitzen dio.
• 1789 Frantziako Iraultza hasten da.