Informazio gehiago
XVII. mendeko Ingalaterra
Absolutismoa eta guda zibila
Jakobo I.ak, Eskoziako erregea (1603-1625), Ingalaterran Estuardoen dinastiari hasiera eman zion, bere izeba Isabel I.a Tudorren oinordeko izatean. Arlo erlijiotsuan sakonki banandurik zegoen gizartean, errege berriak Eliza anglikarraren alde egin zuen katolikoen eta puritanoen aurrean, eta era absolutistan gobernatu zuen Legebiltzarra deitu gabe.
Karlos I.a (1625) bere aitaren ideia absolutisten arabera agintzen saiatu zen, horrek liskar ugari eragin zituen lurdun nobleziak (zaldunak) eta hiri burgesiak (buru borobilak edo gentry) osaturiko Legebiltzarrekin. Bere izaera ahultasunak gobernua aholkularien eskuetan uztera eraman zuen.
Zaldunen eta buru borobilen arteko liskarrek guda zibil bat eragin zuten (1642-1648). Zaldunak Errege-absolutismoaren alde zeuden, buru borobilak berriz, gehienak puritanoak, Legebiltzarraren boterea sendotu nahi zuten.
Oliver Cromwellek erregearen armadaren kontra legebiltzarraren gudarostea agindu zuen garaipena lortuz. Londresen, bere agintea ezarri zien bai legebiltzarrari eta baita Karlos I. erregeari. Geroago salketa egotzirik, jendaurrean exekutatua izan zen (1649).Errepublika eta berrezarpena
Erregearen exekuzioaren ondoren, erregimen errepublikarra (edo Commonwealth) ezarri zen. Legebiltzarrak, puritanoek kontrolatua, boterea izan zuen Cronwellek desegin zuen arte. Cronwellek, Lord Babesle titulua erabiliz eta armadaren laguntzarekin diktatura pertsonala ezarri zuen.
Cromwell hil eta bi urte geroago (1658) exekutatutako erregearen oinordearekin, Karlos II.arekin(1660-1685), erregetza berrezarri zen.
Karlos II.ak, Luis XIV.aren gortean hezia, Ingalaterran gobernu absolutista ezarri nahi izan zuen, Frantziako gobernuaren antzera. Horrek Legebiltzarrean banaketa berri bat eragin zuen, oraingo honetan, torien (erregeren defendatzaileak ziren noble anglikarrak) eta whigsen (legebiltzarrean oinarrituriko boterearen aldeko burges puritanoak) artean.
Whigsek 1679an lortu zuten gehiengoa Legebiltzarrean, baina hautazko atxiloketa ekiditen zituen Habeas Corpusaren Legearen bozketaren ondoren, 1681etik aurrera Karlos II.ak ez zuen berriro deitu legebiltzarrera.XVII. mendean Londreseko kaia munduko eraginkorrena bihurtu zen. Bertatik bost kontinenteetara zihoazen ontziak ateratzen ziren.
Iraultza Loriatsua
Jakobo II.ak (1685-1688) katolikoen aldeko politika jarraitu zuen, gehiengo puritanoa zuen Legebiltzarra bere kontran jarri zitzaiolarik. Whigsek eta toriek Orange-Nassauko Gilermoren laguntza eskatu zuten, Probintzia Batuen (Holanda) agintari orokorra zena. Aldi berean bere emazteari, Maria Estuardo, Jakobo II.aren alaba zenari tronua eskaini zioten.
Gilermo III. Orange-Nassaukoa (1689-1702) Ingalaterran lehorreratu zen eta Jakobo II.ak Frantziara ihes egin zuen (1688). Iraultza Loriatsuak parlamentuzko monarkia ezarri zuen, Eskubide Aldarrikapenak (1689) definitzen zuena, eta Gilermo III.ak eta Maria II.ak (1689-1694) honen gainean zin egin behar zuten koroatuak izan baino lehen.
Konstituzio egonkortasuna lortu ondoren, toriak eta whigsak ados jarri ziren agintean txandatzeko.Ekonomi eta kultura oparotasuna
XVII. mendearen bigarren erdian, Ingalaterra munduko lehen merkataritza- eta kapitalista-indarra bilakatu zen. Honen arrazoiak hauek ziren:
- Merkataritza ingelesa babestu zuten Nabigazio-Aktak.
- Ipar Amerikan, Indian eta Antilletan burututako barneraketa koloniala.
- Ingalaterrako Bankuaren sorrera (1694).
XVII. mendea kultura arloan ere bikaina izan zen. William Shakespeare (1616an hilda) drama idazlea eta John Milton poeta izan ziren literaturan aipagarrienak.
Pentsamolde politikoan Thomas Hobbes eta John Locke famatuak izan ziren, eta zientziak aurrerakada handia ezagutu zuen, alde batetik Francis Bacon filosofoaren ideiei esker eta bestetik William Harveyren (odolaren zirkulazioa) eta Isaac Newtonen (Grabitazio Unibertsalaren legea) aurkikuntzei esker.
Data garrantzitsuak
- 1601 Ekialdeko Indietako Konpainia Ingelesaren sorrera.
- 1603 Jakobo I.ak Isabel I.a ordezkatzen du.
- 1607 Virginiako okupazioa, lehen britainiar finkapena Ipar Amerikan.
- 1625 Karlos I.ak Jakobo I.a ordezkatzen du.
- 1642 Guda zibila hasten da.
- 1649 Karlos I.aren exekuzioa eta Oliver Cromwellen Errepublikaren ezarpena.
- 1651 Nabigazio-Akta: Oliver Cromwellek neurri babesleak hartzen ditu komertzio ingelesaren alde.
- 1655 Ingelesek espainiarrei Jamaika kentzen diete.
- 1660 Erregetza berrezartzen da Karlos II.aren pertsonan. Ingelesek Belize hartzen dute.
- 1667 Bredako bakea dela medio, holandarrek Amsterdam Berria ingelesen eskutan uzten dute, New York deitzera pasatuko dena.
- 1670 Madrilgo ituna dela medio, Espainiak Bahamak eta Jamaika Ingalaterraren eskutan uzten ditu.
- 1678 Lehen ingeles lantegiaren sortzea Hudson badian.
- 1685 Jakobo II.ak Karlos II.a ordezkatzen du.
- 1688 Iraultza Loriatsua. Orange-Nassauko Gilermo III.arekin erregetza konstituzionala ezartzen da.
- 1694 Londreseko Bankuaren sorketa.
Orria posta elektronikoz bidali
¿Qué son los iconos de "Compartir"?
Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.
¿Para qué sirve cada uno?
Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.
Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.
Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.
Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.
Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.
Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.
Derechos de reproducción de la obra
-
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.
Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.
Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.
Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.
Pribatutasuna
Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.