Frankismoa

Espainiar historiaren diktadura luzeenak ez zuen garai homogeneo bat osatu, barne eta kanpo egoerak aldatzen ziren heinean aldaketa politiko, ekonomiko eta sozialak jasan baitzituen. Erreferente irmo bakarra diktadorea bera izan zen.

Ezaugarriak

Gerra Zibileko porrot errepublikarrak matxinaturiko militarren buruzagiak, Francisco Franco jeneralak, protagonizatu zuen diktadura luze bat ekarri zuen (1939-1975). Bere erregimen pertsonal eta autoritarioak gizartearen arlo garrantzitsuen bermea izan zuen:

  • Armada: elementu progresistetaz garbitua gerran zehar, kontrol sozialaren eta zapalketaren instrumentu bilakatu zen.
  • Eliza katolikoa: matxinada irmoki bermatu zuen eta laguntza moral eta ideologikoa eman zion. Ordainetan eragin soziala berreskuratu eta ordain ekonomikoak jaso zituen.
  • Monarkikoak: karlistek eta Alfontso XIII.aren partaideek sutsuki lagundu zituzten matxinatuak. Baina Francok erregimen monarkikoa berrezartzeari eman zion ezetzak, bi talde hauek beraien kokapenak diktadorearengandik urrun zitzaten eragin zuen.
  • Falangea: talde faxistak gizonak eta berme ideologikoa jarri zituen altxamenduaren alde. Bere buruek kargu garrantzitsuak izan zituzten espainiar Administrazioan 1945erarte, Bigarren Mundu-gerran Ardatzaren porrotaren ostean, Francok bere erregimenaren kutsu faxista desagerrarazten saiatu zen arte.

Erregimen frankista, edo Mugimendu Nazionalak, ezaugarri argi batzuk agertzen zituen:

  • Franco jeneralaren figuran haragituriko gobernu autoritarioa.
  • Alderdi bakarra, Espainiar Falangea, karlismoa eta erakunde eskuindarren arteko batasunak Espainiar Falange Tradizionalista eta Nazional Ofentsiba Junta Sindikalistan bildu ziren (FET eta JONS-etakoak).
  • Edozein oposizioren gaineko eskala handiko zapalketa.
  • Sindikatu bertikala, hau da, hierarkizatua eta bakarra, Estatuak kontrolatutakoa.
  • Ekonomi autarkia eta nazioarteko isolamendua.

Inoiz errege izendatua izatera iritsi ez zen arren, Francok elizetatik palio azpian irtetea bezalako errege pribilegioak eskuratu zituen.

Garapen politikoa

Erregimen frankistak barne aldaketa ugari jasan zituen nazioarteko egoera aldatzen zihoan neurrian:

  • 1939-1953: Gerraostea: isolatze garaia, eskasia ekonomikoak, goseak, pobreziak eta garaituen gaineko zapalketak ezaugarritua.
  • 1953-1959: Kanpoaldera irikiera: ituna Estatu Batuekin eta Egoitza Santuarekin Konkordatua.
  • 1959-1973: Garapen ekonomikoa eta irekiera politikoaren lehen aztarnak.
  • 1973-1975: Bere fundatzailearekin batera desagertuko zen erregimenaren gainbehera.

Aldaketa ekonomiko eta sozialak

Arlo ekonomikoan diktadura frankistak funtsezko bi garai zeharkatu zituen:

  • Autarkia: ekoizpenean laguntzarik behar ez izatea lortzeko saioaren hutsegitea, emaitza nazioaren pobrezia orokorra izan zelarik.
  • Garapen ekonomikoa: 1960ko hamarkadaz geroztik laguntza estatubatuarrak Espainia ehun industrial batez hornitzea baimendu zuen, aldakorra zen arren biztanleriaren bizi maila igoarazi zuen. Turismoa izan zen beste aberastasun nazional iturri bat.

Arlo sozialean atzeraturik zegoen nekazal gizarte batetatik erdi mailako gizarte hiritar eta industrial batetara pasatu zen. Prozesu honek ekonomiaren bi oinarrizko etapekin bat egin zuen. Erregimenaren kontrako protestak, bortizki zapalduak, ugaritu egin ziren hirurogeiko hamarkadan eta diktaduraren azken urteetan zehar biderkatu egin ziren.

"Iturria: L.A.N.E"

Frankismoa Euskadin

1936. urtean Jose Antonio Agirre Lekubek lehen Eusko Jaurlaritza osatu eta historiako lehenengo lehendakaria izan zen. Urte berean, hiru urte iraun zuen Espainiako Guda Zibila hasi zen.1937ko apirilaren 26an Alemaniako Condor legioak, indar nazionalen buru zen Francisco Franco jeneralaren aginduz, Gernika bonbardatu zuen. Ez zen eraso estrategiko bat izan, euskal askatasunaren sinboloa zen Gernikako arbola kolpatu nahi izan zuen, eta baita biztanleria zibila ere, egiteko astelehena aukeratu baitzuten, azoka eguna.

1939an, Agirre lehendakariak Euskal Estatu Independientea deklaratu zuen. Handik egun gutxitara frankisten garaipen militarra gertatu zen eta Euskal Estatuaren amaiera ekarri zuen. Borrokaldian 50.000 hildako eta 200.000 exiliatu izan ziren. Berrogei urte iraungo zuen diktadura aldi gogorra izan zen Euskal Herriarentzat, batez ere "probintzia traidore"tzat hartu zituzten Bizkaia eta Gipuzkoarentzat. Euskaldunen askatasun politiko eta sozialak zapaltzeaz gain, euskara, ikastolak eta euskal kultura kutsua zuen edozein egitasmoren kontrako neurri zorrotzak hartu ziren. Euskaraz hitz egiten zuenarentzat zigor gogorrak zeuden, gaztelaniaz azkarrago ikas zezaten.

"España; una, grande y libre" goiburuarekin, Euskal Herriak ez ezik beste nazionalitate batzuek, Katalunia eta Galiziak, esate baterako, errepresio politika gogorra jasan behar izan zuten. Itotze honek euskal gizartearengan sentimendu abertzale eta independentista indartzea ekarri zuen.

1959an, ETA (Euskadi Ta Askatasuna) sortu zen, frankismoaren aurka borrokatzeko jaio zen erakunde armatua. Demokrazia iritsi zenean indarkeria erabiliz jarraitu zuten beraien helburu politikoak lortzeko, bide demokratikoei uko eginez.

Data garrantzitsuak

  • 1936 Altxamendu militarra. Franco, Estatu buru matxinatuek aukeratua.
  • 1939 Gerra Zibilaren amaiera. Francok Espainia osoaren gain agintzen du.
  • 1945 Bigarren Mundu-gerraren amaiera. Franco tesi faxistetatik urruntzen da. Espainiarren Forua.
  • 1947 Ondorengotza Legea.
  • 1953 Lehen ituna Estatu Batuekin.
  • 1955 Espainiaren onarpena Nazio Batuetan.
  • 1956 Mugimenduaren Oinarrizko Printzipioen Legea.
  • 1965 Lehen ikasle protestak.
  • 1966 Prentsa legea.
  • 1967 Estatuaren Lege Organikoa.
  • 1968 ETA lehen aldiz aritzen da.
  • 1969 Francok Borboiko Juan Carlos Printzea izendatzen du ondorengo bezala.
  • 1973 ETAk Gobernu burua zen Carrero Blanco almirantea erailtzen du.
  • 1975 Francoren heriotza.

Orria posta elektronikoz bidali

< * Bete beharreko alorrak

Eskerrik Asko.
artikuluan arrakastaz bidalita da.

cerrar ventana
Lagun iezaguzu hobetzen! Zure iritzia garrantzitsua da, eta horregatik eskertuko genizuke zure iritziak eta iradokizunak info@hiru.eus helbidera bidaltzea.

* Bete beharreko alorrak
cerrar ventana

 

¿Qué son los iconos de "Compartir"?

 

Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.

¿Para qué sirve cada uno?

  • facebook

    Facebook

    Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.

     
  • eskup

    Eskup

    Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.

     
  • delicious

    Twitter

    Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.

     
  • tuenti

    Tuenti

    Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.

     
  • technorati

    Google Buzz

    Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.

     
  • meneame

    Meneame

    Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.

     
 

 

cerrar ventana

Derechos de reproducción de la obra

 

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.

Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.

Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.

Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.

  Pribatutasuna

Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.

cerrar ventana