Euskalkiak: XVII eta XVIII mendeak
Euskalkiei buruzko lehen aipamena Joannes Leizarragak egin zuen Iesus Christ Iaunaren testamentu berria izeneko bere obran (1571). Hitzaurrean euskaldunei (Heuscalduney) azaltzen die nolako zailtasunak izan zituen euskalki bat hautatzeko orduan ahalik eta euskaldun gehienengana iristeko. Leizarragak lapurtera hartu zuen bere lana idazteko oinarri lexikografiko gisa, eta behe-nafarrerazko eta zubererazko zenbait hitz eta egitura erabili zituen.
XVII. mendean Axularrek eta Juan de Tartasek beste aipamen batzuk egin zituzten euskalkiei buruz eta horiek literaturan erabiltzeari buruz. Baina euskalkien araberako sailkapen bat egitea proposatu zuen lehen idazlea Oihenart izan genuen.
Orduz geroztik, euskalkien, beren sailkapenaren eta literatura klasikoan duten erabileraren inguruko eztabaida luzea bezain zabala izan da.
XVII eta XVIII. mendeak: Oihenart eta Larramendi
XVIII. mendea arrazionalismoaren eta Ilustrazioaren mendea dugu. Gizakiak bere inguruko guztia ulertu eta gauzen egiaraino iritsi nahi zuen. Testuinguru horretan garrantzi handia ematen hasiko zaio hizkuntzari, eta horren ondorioz, gramatikak eta hiztegiak ugaltzen hasiko dira. Dialektologiaren (dialektoak aztertzen dituen zientzia) eremuan teknika berri bat sortuko da: azterketarako oinarri gisa toki bakoitzeko material autoktonoa erabiltzea.
Arnaud Oihenart (Maule, 1592 - Donapaleu, 1667) euskara aztertzeari eman beharreko balioaz ohartu zen lehen idazlea dugu, eta ahalegin handia egin zuen helburu hori lortzearren. Euskararen egitura aztertu nahi horretan, hainbat eta hainbat datu bildu zituen, eta horiei esker gramatika txiki bat idatzi ahal izan zuen: Notitia Utriusque Vasconiae. Bertan lau euskalki bereizi zituen:
- Ekialdekoa (Iparraldea).
- Nafarroakoa.
- Bizkaikoa.
- Gipuzkoa eta Arabakoa (Arabako euskara gipuzkeratik hurbil zegoela zioen).
Larramendi (Andoain, 1690 - Loiola, 1766) teknikaren alorrean idazle berritzailea izateagatik nabarmenduko da. Material autoktonoa erabiltzen du, bere azterketa egiten duen tokiko biztanleei zuzenean galdetuz. Bere lehenengo bi lanetan honela sailkatu zituen euskalkiak: Gipuzkoakoa, Bizkaikoa eta Nafarroakoa. Bere hirugarren lanean sailkapen berri bat egingo du eta bost euskalki bilduko ditu: zuberera, gipuzkera, lapurtera, nafarrera eta bizkaiera/arabakoa. Oihenartek ez bezala, Arabako euskara bizkaieratik hurbil kokatu zuen, eta ez gipuzkeratik hurbil. Larramendik zioen jatorrizko forma Gipuzkoako euskalkiarena zela, eta gainerakoak haren aldaerak zirela.
Orria posta elektronikoz bidali
¿Qué son los iconos de "Compartir"?
Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.
¿Para qué sirve cada uno?
Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.
Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.
Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.
Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.
Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.
Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.
Derechos de reproducción de la obra
-
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.
Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.
Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.
Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.
Pribatutasuna
Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.