Informazio gehiago
Kosmologia eta politika XIII. eta XIV. mendeetan
Unibertsoaren irudikapena
Unibertsoaren irudi aristotelikoa ikuskera nagusia zen, Kopernikok 1543an argitaratutako obrak (12. gaia ikusi) guztiz ordeztu arte. Erdi Aroko gizakiak unibertsoaren ikuskera aristotelikoa hartu zuen. Izan ere, ziur zegoen bere bizilekua kosmos mugatua eta esfera-formakoa zela eta erdigune eta periferia absolutuak zituela. Dogma kristauarekiko gatazka saihesteko, Aristotelesen puntu batzuk zuzendu eta honako hauek onartu zituen:
- Mundua bakarra eta mugatua da, Jainkoaren erabaki libretik sortzen den izakia bezala.
- Munduak badu bere helburua (ikuskera eskatologikoa).
Kosmosak bi mailatan hierarkizatutako egitura du:
- Ilargiaren azpiko mundua, lau elementuen (lurra, ura, airea eta sua) esfera zentrokideek osatua. Ilargiaren azpiko mundua aurkakotasun eta aldaketen eskualdea da.
- Zeruko mundua eterrak (quinta essentia) eta esfera zentrokideen bi motak osatuta dago: planeten esferak (7) eta izar finkoen esferak (primum mobile).
Crystallinum eta Empireo
Ptolomeori jarraiki, Erdi Aroko kosmologiak bederatzigarren esfera (primum movens) gehitu zuen, mugimendua barneko esferari jakinarazten ziona (primum mobile) eta horrela, barnealdeko esferei. Bederatzigarren esfera hori zeruaren gaineko urekin identifikatu zen eta Crystallinum izena jaso zuen.
Aristotelesen ostean eta berantiar neoplatonismoaren eraginez, Erdi Aroko egile batzuek santuen bizilekua zen oso argi garbiko esfera mugiezina kokatu zuten primum movensetik harantzago. Esfera horren izena Empireo zen.
Enpireez inguratutako unibertso geozentrikoa, Apiano, 1544. LIBURUTEGI NAZIONALA, MADRIL.
Aristoteles eta Ptolomeoren arteko gatazka
XIII. mendeko astronomiak bi ikuskera jarri zituen aurrez aurre, fenomenoak azaltzeko orduan:
- Aristotelesen izadi-filosofia, iritzi eta eragiketa matematikoak alde batera utzi zituena.
- Ptolomeoren astronomia matematikoa, eredu geometrikoekin lan egiten zuena.
Buridan eta Oresme
Okhamek sustatutako XIV. mendeko ontologia nominalistak naturari buruzko gogoetan eragina izan zuen. Buridan (1295 - 1358) eta Oresme (1325 - 1382) bezalako teologoek eta filosofoek fisika aristotelikoak kontuan hartu ez zituen aukerak aztertu zituzten ariketa irudikarien bidez: erdiko Lurraren eguneroko mugimendu zirkularra. Hala ere, bi egileek esan zuten aukera hori ezin izan zela burutu eta ondorioz, onartu behar zela Lurra guztiz mugiezina zela munduaren erdian.
Elizaren botere eta botere zibilaren arteko gatazka
Erdi Aroko gizartearen barnean bi botere zeuden : Elizak eta Aita Santuak gauzatutako botere espirituala, eta botere tenporala boterea, enperadore edo printzeek gauzatutakoa. Hainbat arazok bi botereen arteko gatazkak sortu zituzten.
Hiru egile nabarmenak dira Aita Santuaren boterearen aurrean botere politikoaren aldeko jarrera (edo printzearen aldekoa) erakusteagatik (9. gaia ikusi):
- Danteren (1265 - 1321) ustez, gatazka errotik kentzeko gizakien existentziaren bi asmo gauzatu behar dira: naturaz gaindiko asmoa (lurraz haraindiko dohatasuna) eta asmo naturala (lurreko zoriona). Horiek lortzeko, gizakiak Jainkoak sortutako bi erakunde ditu: Eliza eta monarkia unibertsala.
- Padua-ko Marsiliok (1280 - 1342), gizakiak zoriona jatorri naturaleko Estatuaren barruan (eta ez erlijiosoaren barruan) baino ezin duela eskuratu adierazi zuen, El defensor de la paz tratatu politikoan. Gatazkak errotik kentzeko, gizaki eta erakunde guztiak mende hartuko dituzten legea eta Gobernua ezarri behar dira.
- Ockham-eko Guillermok bi gauza nabarmendu zituen: pobrezia ebanjelikoaren defentsa, Aita Santuak gaitzesten zuena, eta elizak botere tenporalari asmoak ezeztatzea. Frantziskotar kausaren defendatzaile gisa, Ockhamek aipatu zuen Eliza bere dimentsio espiritualera itzuli behar zela eta botereari eta aberastasunari uko egin behar ziela. Dantek eta Padua-ko Marsiliok bezala, Ockhamek Aita Santuaren boterea ukatzen zuen.
La Divina Comedia obraren grabatua, XIV. mendea. Bertan, Dante eta Virgilio agertzen dira, infernura jaisten ziren bitartean. LIBURUTEGI NAZIONALA, MADRIL.
Orria posta elektronikoz bidali
¿Qué son los iconos de "Compartir"?
Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.
¿Para qué sirve cada uno?
Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.
Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.
Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.
Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.
Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.
Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.
Derechos de reproducción de la obra
-
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.
Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.
Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.
Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.
Pribatutasuna
Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.