Euskal pilota

Euskal Herriko herri-kirolen artean, gure lurraldean bertan zein atzerrian zabalduena eta jarraitzaile gehien dituena euskal pilota da. Jeu de paume kirol frantziarretik eratorria, euskal pilota zuzeneko jokoa zen antzina, hau da, taldeak bata bestearen aurrean jartzen ziren. XIX. mendean, kautxua erabiltzen hasi ziren pilotak egiteko, eta horrek iraultza suposatu zuen euskal pilotarentzat. Material horri esker, pilotek bizitasuna hartu zuten eta, horrela, horma baten kontra jotzean errebotatuta ateratzen ziren. Zeharkako jokoa jaio zen.

Herri giroko jokoa ikuskizun bihurtzen joan zen, hiritarrak joaten hasi baitziren bertara apustuak egitera. XIX. mendearen azken hamarkadan, material eta instalazio berriak sortu zituzten, baita modalitate ezagunenak ere: eskupilota, pala, erremontea eta zesta-punta. Hori horrela, pilota erabiltzen duten beste jokoetatik aldendu zen euskal pilota eta izaera propioa garatu zuen. XX. mendean, nazioartean eman zuten ezagutzera. 1882an, Euskal Herritik kanpoko lehen frontoia sortu zuten, Buenos Aireseko Euskara Plaza, hain zuzen, eta euskal pilotariak gure mugetatik kanpo jokatzen hasi ziren. Horrez gain, ehun frontoitik gora eraiki zituzten hogei bat herrialdetan.

Hasieran herri-kirola zena, egun araututako erakunde zabala da euskal pilota. Federazioak, enpresak, eskolak eta zenbait modalitateetan ekintza profesionala ditu euskal kirol honek. Euskal pilota instituzionalizatzeko lehen pausu garrantzitsua 1929an gertatu zen, Euskal Pilotaren Nazioarteko Federazioa sortu baitzuten urte horretan.

Pilotalekuak

Hainbat motako instalazioetan jokatu izan da euskal pilota, baina lehiaketa ofizialerako hiru eremu daude araututa: plaza irekiko frontoia, trinketa eta ezker paretadun frontoia.

Plaza irekiko frontoia

Plaza irekiko frontoia joko-eremu sinpleena da, frontis bakarra duten lekuak baitira, hau da, pilotariaren aurrean dagoen horma bat duten tokiak dira. Ezaugarri hori duten frontoiak 1875 urte aldera arte erabili zituzten modu ofizialean; halere, Iparraldean ohikoak dira oraindik ere. Frontis bakarreko instalazio honetan, laxoa, errebotea, eskua, gomazko paleta, larruzko paleta, pala motza, joko garbi eta zesta-punta modalitateetara jokatzen da.

Ezker paretadun frontoia

Frontoi honetan, frontis bat, ezker pareta bat eta atzeko pareta (errebotekoa) bat daude. Ezker paretadun frontoiko modalitateetara jokatzen da instalazio mota honetan. Frontoiaren dimentsioak desberdinak izaten dira frontoi luzea (54 metro) bada edo laburra (36 metro) bada. Frontoi luzean, zesta-punta, erremontea eta pala modalitateetara jokatzen da eta laburrean, berriz, eskuz, pala motza, paleta gomaz, paleta larruz eta joko garbi modalitateetara.

Trinketa

Ezker paretadun frontoitik desberdin egiten duten ezaugarri batzuk ditu trinketak. Esaterako, pilotariaren eskuinaldean pareta bat du trinketak. Gainera, ezker paretaren eta erreboteko hormaren behealdean pasillo bana daude, publikoa bertan kokatzeko. Pasillo biak teilatutxo batek estaltzen ditu.

Trinketeren beste ezaugarri bereizgarriak xiloa eta frailea dira. Xiloa frontisaren eskuinaldean dagoen zulotxoa da, eta beheko txapa baino 40 zentimetro gorago egon behar da. Frailea, bestalde, eskuineko paretaren eta frontisaren arteko angelua estaltzen duen alaka da, horrela pilotaren norabidea aldarazten du. Pasaka, eskuz, paleta gomaz, pala zabala, paleta larruz eta xare modalitateetara jokatzen da trinketean.

Modalitateak

Pilotariak jokalekuan non jartzen diren arabera, joko-mota bi daude euskal pilotan: joko zuzenak eta zeharkako jokoak. Zuzenetan , taldeak bata bestearen aurrean lehiatzen dira eta, zeharkakoetan , aldiz, pilotaleku berbera erabiltzen dute eta aurreko horma baterantz kolpatzen dute pilota. Modalitate bakoitzak bere joko-araudia dauka.

Zuzeneko modalitateak

Zuzeneko jokoetan, taldeak bata bestearen aurrean jartzen dira, pilotak gainditu behar duen sare batek edo marra batek banatuta. Euskal pilotaren modalitate honetan, pasaka, laxoa eta errebotea daude. Pasaka trinketean jokatzen da eta laxoa eta errebotea, berriz, plaza irekian. Hiru joko horietan, larruzko eskularruak erabiltzen dira, halere, errebotean xistera ere erabiltzen da. Egun, oso gutxitan jokatzen da zuzeneko modalitateetara, eta errebotea da hiruretatik indar handien duena.

Zeharkako modalitateak

Hauek dira gaur egun gehien praktikatzen diren modalitateak. Horietan, aurreko horma batera bidali behar da pilota. Zalantzarik gabe, guztietatik nagusia eta Euskadin arrakasta handien duena eskupilota da.

Jarraitzaile sutsu ugari ditu eskupilotak eta, zalantzarik gabe, gure lurraldean pasio gehien pizten duen modalitatea da. Joko mota honetan, eskuaz kolpatzen eta bultzatzen da pilota. Edozein instalaziotan joka daiteke, ohikoena, halere, frontoi laburra da. Joko-eremuaren eta pilotariaren adinaren arabera, pilota bat edo beste bat erabiliko da. Eskupilotak hazkunde-garaia bizi du egun, frontoi berriak irekita, oso maila handiko pilotariak agertuta eta zale asko biltzen dituzten ikuskizunak antolatuta. Gaur egun, pilotari nabarmenen artean, Martinez de Irujo, Olaizola II, Barriola, Titin III, Beloki eta Xala daude.

Joko-modalitate batzuetan, palak erabiltzen dira pilota jotzeko tresna gisa. Pilotaren ezaugarriak eta instalazioa kontuan hartuta, palaren tamaina desberdina izango da. Horrela, gomazko paletak, pala zabalak, larruzko paletak eta pala motzak daude.

Euskadin arrakasta eta ospe gehien duen modalitatea eskupilota bada, mundu osoan euskal pilota ezagutzera eman duena zesta-punta izan da, ezbairik gabe. Joko ikusgarri honetan, xistera erabiltzen da pilotari emateko. Xistera egurrez eta zumez eginda dago, zilindro-erdi itxura dauka eta kurbatua da. Zesta-puntak arrakasta handia eta jarraitzaile ugari ditu nazioarteko frontoietan, batez ere Floridakoetan. Xistera erabilita jokatzen diren beste modalitate batzuk joko garbia eta erremontea dira. Xistera darabilten hiru jokoetan pilotariek ezin dute pilota xisteran atxiki.

Azkenik, euskal pilotan bada erraketa antzeko tresna bat, sarea izenekoa, erabiltzen duen modalitate bat. Sarea egurrezko uztai batez egiten da eta barrualdean sokaz egindako egitura berezia dauka. Sokak lotu egiten dira egitura simetriko bati eutsiz, baina ez dira oso tenkatuta egon behar, izan ere, horrela, une labur batez eutsi ondoren jaurti daiteke pilota.

Pilota

Euskal pilotara jokatzeko funtsezko elementua, pilota bera, artisau-lana da. Pasakakoek eta gomazko paletakoek izan ezik, beste pilotek kiskia dute. Kiskiak bolatxo bat izan dezake barruan, jokamolde batzuetan material batekoa izango da eta beste batzuetan beste batekoa. Kiskiaren inguruan, artilezko kapa bat dago eta hori guztia larruzko estalki gogor batek inguratzen du. Larruzko geruza hori zortzi itxura daukaten bi zati josiz egiten da. Palako, erremonteko eta zesta-puntako pilotek larruzko estalki bi dituzte.

Piloten kolorea lehiaketa jokatzen ari den frontoiaren paretetako kolorearen araberakoa izango da, pilota hobeto ikusteko. Horrela, paretetako kolorea iluna bada, pilota argia izango da eta, hormek kolore argia badute, berriz, pilota ilunagoa erabili beharko da.

Piloten pisuak eta neurriak ere desberdinak izango dira modalitateen eta piloten gogortasunaren eta bizitasunaren arabera. Modu horretan, "hilak" edo "biziak" izan daitezke pilotak, frontoitik zein abiaduratan ateratzen diren eta kantxan zenbateko abiadurarekin jotzen duten kontuan izanda.

Guardar