XIX. mendeko Iparramerikako literatura

XIX. mendean Iparramerikako gizarte gazteak lurraldearen mendebalderantz hedatuz, bere ekonomia sendotuz eta herrialde egitura moldatuz joan zen. Bertako idazleek guztiaren berri eman zuten hasieratik bizitasun eta kalitatez osatutako literaturaren bidez.

Lehen idazleak

Iparramerikako lehen idatzietan nabaria da Europako eragina. Washington Irving (1783-1878) izen handiko lehen autorea izan zen; honek Erdi Aroan girotutako narrazio exotikoak idatzi zituen: Cuentos de la Alhambra (1832) adibidez.

James Fenimore Cooper (1789-1851) idazlearen abenturazko eleberrien bidez, literatura berriak herrialdearen errealitateari buruzko gaiak aipatu eta berezko izaera bermatzen hasia zela ikus dezakegu, aitzindarien gatazka edo Iparramerikako natura handiari buruzko gaiei buruz aritzean, adibidez. Bere lanik ospetsuena El último mohicano (1826) da, kolonizatze-prozesu erdian gertatutako indiar klan baten desagertzeari buruzkoa.

Edgar Allan Poe mende horretako lehen idazle handia izan zen. Estetikari zuzendutako testu teoriko eta musikaltasun arraro batez eraikitako olerkiek, El cuervo, adibidez, eragin handia izan zuten mende bukaerako Europako poesian.

Ospea bere ipuin harrigarriei esker lortu zuen. Haietan izaera fantastikoa intrigazko korapilo errealistekin batera nahasten da. Batzuk polizia ipuinak dira: La carta robada, Los crímenes de la calle Morgue; beste batzuk, berriz, misterio eta beldurrezkoak dira: El corazón delator, La caída de la casa Usher. Aventura de Arthur Gordon Pym (1873) narrazio luzea ere idatzi zuen. Hego Poloaren bila egindako bidaia alegoriko baten istorioa da.

Edgar Allan Poeren erretratua.

Erromantizismo puritanoa

Mende erdian jazotako zabaltze literarioa Bostonen gertatu zen, R.W. Emersonen transzendentalismoaren inguruan, hain zuzen ere. Erromantizismoa europarraren eta ekialdeko doktrinen eraginez, Emersonek jainkotasuna naturaren bidez lortzera animatzen zuen gizakia. Bere jarraitzaileetako batek, H.D.Thoreauk, basoetan izandako bizimodu eremutarra kontatzen du Walden (1854) lanean; honek egungo ekologismoaren aitzindari egiten du.

Nathaniel Hawthornek (1804-1864) erlijio puritanoarentzat hain obsesiboa den gaia, bekatua eta gaizkia, aztertzen du bere eleberrietan. Bere obra nagusiak hurrengoak dira: La letra escarlata (1850), lehenengo kolonoen bizimoduan oinarritua, eta La casa de las siete torres (1851), izaera fantastikozkoa. Naturaz gaindikoa ere bere ipuinen ezaugarria da.

Herman Melville (1819-1891) garaiko beste pertsonaia handia izan zen, Moby Dick (1851) berealdiko eleberriaren idazle. Gaztaroan marinela izan zen, eta horren berri eman zuen idatzi zituen lehenengo eleberrietan: Taipi (1846) lanak adibidez, Hegoaldeko Itsasoen ikuskera idealizatzen du, eta Blusón blanco (1850) obrak itsasoan bizitzeak dituen zailtasunak erakusten ditu.

Melville aipagarria da narrazio motzean ere; honako hiru lan hauekin: Bartelby, el escriente, bulegari bati buruzko Kafka aurreko narrazioa (27. gaia ikusi) Benito Cereno intriga larrizkoa, eta Billy Bud , marinel gazte baten heriotza bidegabekoari buruzko hil ondoko obra.

Poesiari dagokionean bi izen azpimarratu behar ditugu:

  • Walt Whitmanek (1819-1892) Hojas de hierba izeneko liburu bakarra idatzi zuen, etengabe luzatu zuena. Bere olerki amaigabeen bersetetan garaikoa baino askatasun handiagoa erakusten du, eta indibidualismoari, demokraziari eta egunerokoari abesten dio.
  • Emily Dickinson (1830-1886) bakarturik bizi izan zen eta bere garaian ez zen ezaguna izan. Ordura arte entzun ez ziren olerki labur eta lakonikoak heriotza, maitasuna, jainkoa eta abarreko gai nagusiei buruzko intuiziozko zirtak dira.

Mende amaierako narratzaileak

Garrantzitsuena Mark Twain ezizenaz ezagutzen dugun Samuel L. Clemens (1835-1910) izan zen. Kazetari eta hizlari izatera heldu aurretik, Missouri jaioterriko ibaian gidari eta urre bilatzaile moduan ibili zen. Haren izpiritu satirikoa eta gizadiari buruzko ikuspuntu ezkorra iraganean (Un yanki en la corte del rey Arturo ,1889) eta gaurkotasunean (El hombre que corrompió a Hadleyburg, 1900) islatzen dira.

Bere eleberri hoberenak Las aventuras de Tom Sawyer (1876) eta Las aventuras de Huckleberry Finn (1884) izan ziren. Azken hau lehena baino askoz hobea izan zen. Eleberri hauetako protagonista gazteen ibilerek gizarte amerikarraren giza eta arraza arazoak islatzen dituzte.

Samuel L. Clemens, Mark Twain

Beste idazle eta lan aipagarriak honako hauek dira:

  • H. Beecher-Stowe eta La cabaña del tío Tom esklabotzaren aurkako alegatua.
  • Stephen Cranek La roja insignia del valor eleberria idatzi zuen, Amerikako gerra zibilaren bihozgabekeriari buruzkoa.
  • Bret Hartek Mendebalde urrunari buruzko ipuinak idatzi zituen.
  • Jack Londonek Alaskako bizimodu basatiari abestu zion La llamada de la selva.

Orria posta elektronikoz bidali

< * Bete beharreko alorrak

Eskerrik Asko.
artikuluan arrakastaz bidalita da.

cerrar ventana
Lagun iezaguzu hobetzen! Zure iritzia garrantzitsua da, eta horregatik eskertuko genizuke zure iritziak eta iradokizunak info@hiru.eus helbidera bidaltzea.

* Bete beharreko alorrak
cerrar ventana

 

¿Qué son los iconos de "Compartir"?

 

Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.

¿Para qué sirve cada uno?

  • facebook

    Facebook

    Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.

     
  • eskup

    Eskup

    Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.

     
  • delicious

    Twitter

    Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.

     
  • tuenti

    Tuenti

    Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.

     
  • technorati

    Google Buzz

    Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.

     
  • meneame

    Meneame

    Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.

     
 

 

cerrar ventana

Derechos de reproducción de la obra

 

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.

Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.

Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.

Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.

  Pribatutasuna

Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.

cerrar ventana