Italiako Erromantizismoa. XIX. mendeko literatura Hispanoamerikan

XIX. mendearen hasieran Italiako idatziek izaera erromantikoa zuten. Hispanoamerikan klasizismoak Erromantizismoari jarraitu zion mende osoan zehar. Hala ere, bi kasuetan literatura hertsiki lotuta egon zen mugimendu nazionalistei; hauek Hegoamerikako nazio berriak Espainiatik independizatzea eragingo dute eta baita 1870ko Italiako batasuna ere.

Italiako literatura erromantikoa

Italiako Erromantizismoak bi ezaugarri ditu:

  • Forma berriak ahultzen dituen tonu klasizistak bizirik jarraitzen du.
  • Aberri sentimendu nazionalista oinarrizko gaia izanik, maitasuna, subjektibotasuna eta paisaiari buruzko gaiak murrizten ditu.

Ugo Foscolo (1778-1827) Últimas cartas de Jacopo Ortis (1799) eleberriaren egilea izan zen. Protagonistak, Goetheren (63. gaia ikusi). Werther lanekoa gogorarazten duena, aberri hartuaren eta bere maitalearen alde alferrik borrokatu ondoren bere buruaz beste egiten du. De los sepulcros (1806) poema luzea ere idatzi zuen.

Alessandro Manzoni (1785-1873) pertsonaia garrantzitsuagoa dugu. Arauak alde batera utzi eta aberri poesia nahiz antzerki historikoa idatzi zituen, Adelchi (1875-1873) tragedia, adibidez .

Los novios (1827) eleberri historikoa da bere lan nagusia, baita italiar nazio liburuetako bat ere. Neskarekin zeharo txoratuta dagoen noble batek jazartzen duen bikote baten zoritxarrak kontatzen ditu. Lanaren girotzea, XVII. mendean, Espainiaren menpe, autorearen garaian Italiak jasan zuen zapalkuntzaren ezaugarri garbia da.

Giacomo Leopardi (1798-1837) Europako poeta erromantiko handienetako bat da. Haren gorputz desitxuratuak eta osasun ahultasunak bere izaera itzaltsu eta pesimistan eragin zuten, eta hori bere olerkietan islatzen da. Hauek oso eduki erromantikoa dute, baina forma klasikoa . Horretaz gain,. oso prosalari ona izan zen , horren adibide ditugu Zibaldone egunkaria eta Obrillas morales, bizitzaren zentzugabekeria islatzen duten elkarrizketak.

 

Alessandro Manzoni.

XIX. mendeko literatura Hispanoamerikan

Mendearen lehengo erdia: Neoklasizismoa

Olerkian bi izen dira aipagarri:

  • Jose Joaquín de Olmedo (1780-1847), Ekuadorko politiko bizia, aberriari buruzko olerki konprometituak baina nahiko erretorikoak idatzi zituen.
  • Andres Bello (1781-1860) venezuelarra. Mende honetako pertsonaia intelektual handienetako bat izan zen. Filosofoa, gramatikaria, historialaria, kazetaria eta baita Txileko Kode Zibilaren idazlea ere. Poeta gisa, Amerikako herri eta gizarteari abestu zien euskarri sentimentalez osatutako neurtitz landuak erabiliz.

Narratibari dagokionez, mende horretan eleberria agertu zen. Aurrekari garbia Alonso Carrio de la Vanderak idatzitako El Lazarillo de ciegos caminantes (1773) izan zen. Kronika satiriko eta soziala da, lehenengo pertsonan idatzia eta Hegoamerikan zehar egin zen bidaia bat kontatzen du.

Lehenengo eleberri hispanoamerikarra El Periquillo Sarniento (1816) izan zen, Mexikoko kazetari abertzalea zen Jose Joaquin Fernandez de Lizardirena (1776-1827). Protagonistaren ibilera pikareskoen narrazioak helburu moral eta hezitzaile garbia du.

Mendearen bigarren erdia: Erromantizismoa

Erromantizismoa Hispanoamerikan 1845 eta 1890 urteen artean garatu zen. Mugimenduaren ohiko ezaugarriekin batera, berezko zenbait ezaugarri zituen:

  • Deskribapen errealistak eta kontrasteen jokoa.
  • Gizarte berrien ohitura erreflexua.

Jose Maria Heredia (1803-1839) poeta kubatarra Erromantizismoaren aurrekoa dugu. En el Teocalli de Cholula eta Niágara odak idatzi zituen. Hala ere mugimenduari berez Esteban Etxebarria (1805-1851) argentinarrak eman zion hasiera. Honek olerkiak idatzi zituen, adibidez: La cautiva (1837) poema narratibo luzea eta El matadero (1838) eleberri laburra.

Jose Hernandez (1834-86)ere argentinarra zen. Mende horretako Martin Fierro maisulanaren idazle. Aipatutako lana bi zatitan idatzi zuen; lehena 1872an eta bigarrena 1879an. Poema narratibo honek gerrara joatera behartutako gautxo koblakari baten abenturak kontatzen dizkigu. Gerrara bidalia izateaz gain, gizartearen bidegabekeriak bide lapurrerian aritzera bultzatu zuen.

  • Narratibak garapen handia izan zuen oinarrizko gai batekin, eraketa bidean ziren gizarteen artean ohizkoena: zibilizazioa eta basakeriaren arteko gatazka. Gainera, sentimenduzko korapilo erromantikoa eta diktaduren salaketa politikoa nahasten ziren. Honako osagarriak bi eleberri garrantzitsuk zituzten: Amalia (1855) Jose Marmol (1817-1871) argentinarrarena eta Cecilia Valdes (1839), Cirilo Villaverde (1812-1894) kubatarrarena.

    Hispanoamerikako eleberri erromantiko ospetsuena, zoritxarreko amodio istorio bati buruzko Maria (1867) obra da, Jorge Isaacs (1837-1895) kolonbiarrarena. Ricardo Palmak (1833-1919) idatzitako ohitura narrazio erdi historikoak ere aipatzekoak dira: Tradiciones peruanas. Izen handikoak dira, halaber, Joaquim Maria Machado de Assis brasildarra eta Gertrudis Gomez de Avellaneda idazle kubatarra.

Jose Hernandezen Martin Fierro lanaren 1874ko argitalpenean azaltzen den ilustrazioa. Lan hau garrantzi berezikoa da Argentinako literaturarako. BIBLIOTEKA NAZIONALA, MADRIL.

Orria posta elektronikoz bidali

< * Bete beharreko alorrak

Eskerrik Asko.
artikuluan arrakastaz bidalita da.

cerrar ventana
Lagun iezaguzu hobetzen! Zure iritzia garrantzitsua da, eta horregatik eskertuko genizuke zure iritziak eta iradokizunak info@hiru.eus helbidera bidaltzea.

* Bete beharreko alorrak
cerrar ventana

 

¿Qué son los iconos de "Compartir"?

 

Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.

¿Para qué sirve cada uno?

  • facebook

    Facebook

    Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.

     
  • eskup

    Eskup

    Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.

     
  • delicious

    Twitter

    Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.

     
  • tuenti

    Tuenti

    Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.

     
  • technorati

    Google Buzz

    Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.

     
  • meneame

    Meneame

    Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.

     
 

 

cerrar ventana

Derechos de reproducción de la obra

 

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.

Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.

Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.

Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.

  Pribatutasuna

Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.

cerrar ventana