Erdi Aroko prosa

XIII. mendera arte ez zen egon gaztelaniaz literatur prosarik. Erromantzea ahozko komunikazioan eta neurtitzean erabiltzeko hizkuntza egokitzat hartu zen, baina ez lan zientifiko, filosofiko eta literarioak idazteko (latinez edo arabieraz idatziak). Alfonso X.ak gaztelania kantzelariaren hizkuntza ofiziala bihurtzeko eta testu latindarrak eta arabiarrak gaztelaniara itzultzeko erabakiak hartu zituenean, erromantzez idatzitako prosa goi mailara igo egin zen. Prozesu horren amaieran, XIV. mendean fikziozko prosa sortu zen (idazlerik garrantzitsuena don Juan Manuel da).

Alfonso X el Sabio

Erregearen lanaren ekarpenik handiena gaztelania kulturazko hizkuntza bihurtzea izan zen, lehen latinez edo arabieraz ikasten ziren materiei buruzko informazioa zabaltzeko gai.

Alfonso X.aren obra

Obren gaien arabera, Alfonso X.aren lana honela sailka zitekeen:

  • Lan historikoak: literaturaren ikuspuntutik, garrantzitsuenak dira. La Crónica General edo Estoria de España obran, Iberiar penintsulako historia azaldu nahi zuen, eta, Grande e General Estorian, historia unibertsala egin nahi zuen, munduaren jatorritik Alfonso X.aren garaietara arte. Biak bukatu gabe geratu ziren.
  • Lan juridikoak: Alfonso X.ak legezko araudi komuna eman nahi zien erresumei, ez baitzuten bat ere. Las Siete Partidas Erdi Aroko Gaztelaren legeen bildumarik garrantzitsuena izan zen.
  • Gozatzeko lanak: aisialdirako arauak ematea zuten helburu. El libro de ajedrez, dados y tablas titulurik garrantzitsuena izan zen.
  • Lan zientifikoak: astronomiako eta astrologiako tratatu arabiarren itzulpenak dira, oinarriz. Los libros del saber de astronomía, Lapidario eta Tablas alfonsiés garrantzitsuak izan ziren. Horietako batzuek izan zuten zabalkunde handia Europan.

Alfonso X. el Sabio-ren Libro de ajedrez, dados y tablas liburuaren irudia.

Fikziozko prosaren jatorria

Aurreko mendeetan gertatu zen ez bezala, XIV. mendetik aurrera prosazko obrak nagusiak dira, eta, haien artean, ipuina batez ere.

Erdi Aroko ipuina

XIII. mendetik, ekialdetik (54. gaia ikusi) etorritako ipuinen bilduma batzuk itzuli egin ziren. Ipuin edo fabula horiek helburu didaktikoa zuten: jokaera, araua, eta abar iruditzeko edo horren adibideak ipintzeko balio zuten. Horregatik, "ejemplos" edo, Erdi Aroko gaztelaniaz, "exemplos" izena hartu zuten.

Don Juan Manuel

Don Juan Manuelen obraren berritasun nagusia (Alfonso X.arekin konparatuz) liburuetan fikzioa sartzea zen; hau da, kontatutako ekintzak ez ziren historikoak, baizik eta literarioak.

Don Juan Manuel idazlearen kontzientzia erakutsi zuen lehenengo idazlea izan zen. Liburuak egokitasunez zabaltzeko arduratu zen, eta hizkuntza eta errekurtso estilistikoak ondo erabiltzen zekien.

Halaber, bere liburuen orrietan sartu zen don Juan Manuel, baita obren aipuan edo ipuinak hartu zituen idazleengan ere.

El conde Lucanor

Bere obrekin, don Juan Manuelek jende asko irakatsi nahi zuen, eta, horretarako, elementu errazak eta atseginak erabili zituen, fikziozko gertaeren narrazioa bezala.

El conde Lucanor bost liburutan banatzen zen, hiru zatitan bilduta:

  • Berrogeita hamaika adibideen bilduma, liburuaren zatirik luzeena eta garrantzitsuena zena. Konde batek, Lucanor-ek, bere tutoreari, Petronio, arazo praktikoekin erlazionatutako zalantza batzuk galdetu zizkion. Petroniok erantzun zien irakaspena zuen adibide edo ipuin bat kontatuz.
  • Ehun atsotitzen multzoa, eduki etikoa eta filosofikoa zituztenak.
  • Arimaren salbazioari buruzko tratatu bat.

Bi pertsonaia nagusiak, Lucanor kondea eta aholkularia, hiru zatietan agertzen ziren, zatiei batasuna emanez.

Behin eta berriz agertutako gaia nola salbatzea arima zen, bakoitzaren estamentuaren barruan.

Adibide guztiek egitura aldaezina zuten:

  • Hasierako elkarrizketa, zeinetan Lucanorrek azaltzen zion Petroniori arazoa, adibidearen sarrera bezala erabiltzen zena.
  • Petronioren adibidea edo ipuina, Lucanorren zalantzei egindako erantzun bezala.
  • Petroniok egiten zuen ipuinetik ikasitakoaren aplikazioa, kondeak planteatutako arazoa entzun ondoren.
  • Don Juan Manuelen agerpena, ikasbidea eman zuena.

Zati bakoitzaren estiloa desberdina zen: adibideetan, argia eta erraza zen, baina, atsotitzetan, batzutan zehatza eta batzutan iluna zen. Hirugarren zatian argia zen berriro, baina eduki doktrinalak ez zuen ulerpena errazten.

Orria posta elektronikoz bidali

< * Bete beharreko alorrak

Eskerrik Asko.
artikuluan arrakastaz bidalita da.

cerrar ventana
Lagun iezaguzu hobetzen! Zure iritzia garrantzitsua da, eta horregatik eskertuko genizuke zure iritziak eta iradokizunak info@hiru.eus helbidera bidaltzea.

* Bete beharreko alorrak
cerrar ventana

 

¿Qué son los iconos de "Compartir"?

 

Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.

¿Para qué sirve cada uno?

  • facebook

    Facebook

    Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.

     
  • eskup

    Eskup

    Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.

     
  • delicious

    Twitter

    Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.

     
  • tuenti

    Tuenti

    Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.

     
  • technorati

    Google Buzz

    Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.

     
  • meneame

    Meneame

    Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.

     
 

 

cerrar ventana

Derechos de reproducción de la obra

 

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.

Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.

Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.

Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.

  Pribatutasuna

Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.

cerrar ventana