Poesia-eskolak

XVII. mendeko ikuspegi lirikoaren araberako sailkapen bat egiten saiatu izan da:

• Sevillako eskolak Herrera (11.gaia ikusi) hartzen du eredutzat. Bere olerkaririk garrantzitsuenak Juan de Arguijo (1567-1622), Francisco de Rioja (1583-1659) eta Andres Fernandez de Andrada (?-1648?) izan ziren; azken hau Epístola moral a Fabio lanaren egilea da.
• Antequera-Granadako eskolako autorerik ezagunenak Pedro Espinosa (1578-1650) eta, batez ere, Gongora dira.
• Aragoiko eskolaren ordezkariak Lupercio (1559-1613) eta Bartolome (1562-1631) Leonardo de Argensola anaiak dira. Hauek horaziar moldeko poesia egin zuten, oso klasikoa.
• Madrilgo eskola olerkari ugarik ordezkatzen dute, beren artean Lope de Vega (16. gaia ikusi) eta Quevedo (14. gaia ikusi).

  Eskolen araberako bereizketa desagertu egiten da kasu askotan.

Luis de Gongora

Gongoraren obra honako hauek osatzen dute:

• Olerki herrikoiak: erromantzeak eta letrillak.

  Gongora bere poesia oktosilabikoagatik izan zen miretsia, orokorrean musikaren bitartez zabaldu zena. Honetan ahalmen kontzeptista nabarmentzen da, batez ere obra burleskoetan agertzen dena. Ehun bat erromantze eta letrilla ugari idatzi zituen.

  Erromantzeetan gai guztiak jorratu zituen, seriotasunez, modu burleskoan edota bi portaera hauek erromantze berean nahastuz. Ospetsuak izan ziren "Hermana Marica", "Amarrado al duro banco", "Servía en Orán al rey", "Angélica y Medoro" erromantzeak, besteak beste.

  Fábula de Píramo y Tisbe obran, 1618koa, Gongorak gai mitologiko bat jorratzen du modu burleskoan. Olerkariak, gainera, herrikoia eta landua dena nahasten ditu, kontzeptu-kate konplexua sortuz.
• Olerki landuak: kantak, sonetoak eta hiru olerki itzel: Fábula de Polifemo y Galatea, Soledades eta Panegírico del duque de Lerma.
• Fábula de Polifemo y Galatea (1611-1612): olerki mitologikoa da, benetako hirurogeita hiru zortziko nagusi dituena eta Ovidioren Metamorfosis laneko pasarteetan oinarrituta dago.

  Olerki honek Gongoraren defendatzaileak zein aurkakoak harritu zituen, tradizio klasikoarekin trebatu ez den irakurlearentzat dituen zailtasunengatik.

• Soledades (1612-1614): bere olerkirik goraipatu eta kritikatuena. Bere asmoa lau Soledades idaztea zen, baina lehenengoa bakarrik dago osorik (2.028 lerro); bigarrena (979 lerro) bukatu gabe gelditu zen. Lan honek, funtsean lirikoa eta deskribatzailea, argumentu-hari bat dauka, bizantziar nobelaren edo abenturazkoaren (12. gaia ikusi) antzekoa den asmo narratibo bat badagoela erakusten duena. Estilo konplexu eta zail baten bidez izadia eta landa-mundua eta egunerokoa goraipatzen ditu, Gorteko mundua arbuiatuz. Lan hau bildumatan osatuta dago.

Kulteranismoa eta kontzeptismoa

Garaiko poesian zein prosan bi estetika-korronteri buruz hitz egiten da: kulteranismoa eta kontzeptismoa.

• Kulteranismoa: gongorismoa ere deitzen zaio eta bat dator Gongorak erabilitako baliabideekin: metafora eta irudien bidez apaintzea errealitatea eta behin eta berriro joskera latinizatzailea, kultismoak, zeharkako aipamen mitologikoak, eta abar erabiltzea.
• Kontzeptismoa: kontzeptuaz baliatzeko joera duen literatur mugimendua. Culteranismoan aspektu formalak erabiltzen badituzte ere, kontzeptistek hitz-joko, paronomasia, dilogia, eta abarren alde egiten dute. Quevedo da ordezkaririk esanguratsuena.

Quevedo: poesia

Quevedoren poesiak hil ostean argitaratu ziren. Bere lana gai hauen arabera sailkatzen da:

• Olerki metafisikoak: garai hartan ohikoa zen poesia-mota hau, izateari buruzko gogoeta egiten duena. Bizitzaren laburtasuna da maizen erabiltzen den gaia. Sonetoa da formarik arruntena.
• Olerki moralak: multzo zabal honetan, batez ere sonetoz osatuta, filosofia estoiko berria da bere ikuspegi etikoari eusten diona.
• Olerki erlijiosoak: Bibliako pertsonaiei eskainitako olerki-multzoa da, sonetoak eskuarki.
• Zirkunstantziazko olerkiak: garai honetan ohikoa den multzo honek goraipamen, tumulu eta iraganeko eta momentu honetako pertsonaien epitafioei ekiten die.
• Maitasun-olerkiak: Quevedok maitasun-olerki anitz osatu zituen eta hauetan Errenazimenduko maitasun-lirikoa berritzen saiatu zen. Hauen gauzarik bereizgarriena Errenazimenduko motiboen tratamendu hiperbolikoa eta metafora pertsonifikatzaile edo gauza bihurtzaileak dira.
• Olerki satirikoak: Quevedok, prosan eta neurtitzetan, satira maite zuen, bere hitzezko saiakuntza guztiak askatasun osoz azal zitzakeelako bertan eta, era berean, barrearen bidez, gizarte bateko gabeziak agerian jarri. Edozein gai izan daiteke bere satiraren xede, azken hau orokorrean soneto, letrilla eta erromantze eretan agertzen zen.