Bertsolaritza gizonezkoarekin lotu izan da, izan ere, gure kultura tradizionalean, herriko taberna eta plazak gizabanakoz bete izan dira. Musean jolastu, herri kiroletan aritu, bertso saioetan abestu...gizonezkoen zereginak izan dira beti, eta emakumezkoak albo batean geratu izan dira.

Hala ere, emakumezkoen parte hartzea ez da berria ahozko kulturan. XVI. mendean baziren eresiak ezkontzetan eta hiletetan abesten zituzten emakumeak. Baina garai hartan zegoen botereak horiek guztiak azkar isilarazi zituen.

Debekuak debeku salbuespenak egon dira. Esaterako, ba omen zen XIX. mendean plazetan ibiltzen zen Joxepa izeneko hondarribiar bat bertsotan biziki ongi egiten zuena. Bestalde, 1853. urtetik aurrera Antoine d` Abbadiek lore-joko izenburupean ekimen ugari jarri zituen martxan, bat bateko bertso saioak zirela tarteko. 1895. urtean bertso txapelketa bat antolatu zen Ezpeletan, eta emakumezko bat suertatu zen garaile: Kanboko Marie Argain.

Baina Argain ez zen plazetan ibiltzen zen emakumezko bakarra. Garaiko egunkarietan honako hitz hauek irakur zitezkeen: "...se hallan dos imprevisadoras, la invencible Marie Argain, de Cambó y Maria Echegaray de Hasparren. Estas dos mujeres son alternativamente espirituales e irónicas y tienen arranques felices y faciles". Hala ere, horien inguruan apenas dago daturik, eta horregatik Mardaras hartu izan da lehendabiziko plazandretzat.

Kristina Mardaras

Emakumezko bertsolaritzan aitzindaria, 1948.urtean jaio zen iurretar hau. Zortzi-bederatzi urterekin hasi zen, bere lagun-taldearekin batera, Durangoko Ikastolan bertsotan. Neska taldeak katekesian bertso zaharrak buruz ikasten zituzten. Bai kultur ezagupenean eta baita arlo pertsonalean ere eragin handia izan zuten irakasleak izan zituen. 39 urterekin ekin zion plazan kantatzeari, eta berau izan zen ondorengo emakumeei bidea irekitzen lehena. Plazan lehendabiziko aldiz 1983an kantatu zuen, Oromiñoko (Iurreta) jaietan.

Kristina Mardaras

(Argazkia: http://www.euskonews.com/)

Honako hau zioen duela urte batzuk egin zioten elkarrizketa batean: "bertsolaritzan sartu banaiz, nire ustez, emakumearentzat galarazita egon den terrenoa izan delako izan da. Eta jendeari demostratu nahi izan diot bertsolaritza ez dela sexu kontua". 1993ko bertso eguna horren adibide izan zen. Lujanbio, Ibarra eta Arozenak botatako arrazoiak dira honakoak: "ez genuke pastel honen krema izan nahi", "Gu ez eraman Telecincoko Carmen Sevilla bezala", "Bertsolaritzak barrabilekin zer ikusirik ez duela" .

Arantzazu Loidi

1967an jaiotako aretxabaletar hau hamabi urterekin hasi zen ikastolan bertsotan ikasten, eta ondoren Eskolarteko Txapelketetan parte hartzen hasi zen. Txiki txikitatik etxean bertso giroan bizi izan zen, gurasoak bertsozaleak baitzituen. Bere esanetan gaurko ikuspuntutik ikusita garai hartan zailtasunak izan zituela aitortu du. Hala ere, garai hartan "bertsozaletasuna beste era batera ikusten nuen, ez nintzen horretaz ohartzen. Baina bai, orain konturatzen naiz eduki ditudala oztopoak ". Bere esanetan, gauza asko aurreratu badira ere, beste zenbait gauzek bere horretan jarraitzen dute.

Arantzazu Loidi

(Argazkia: http://www.euskonews.com/)

Aldaketa urteak

Garai batean gizonezkoek menderatzen zuten mundu honetan pixkanaka emakumea joan da tokia hartzen, eta egun, Hitzetik Hortzera telebista saio eta bestelakoen ondorioz, ezagunak egin dira Ainhoa Agirreazaldegi, Iratxe Ibarra, Arantzazu Loidi, Maddalen Lujanbio, Kristina Mardaraz, Estitxu Arozena, Erika Lagoma, Onintza Enbeita, Ohiane Enbeita, Ohiana Bartra, Ohiane Perea, Andere Arriolabengoa, Maialen Arzallus, Miren Artetxe, Amaia Agirre, Uxue Alberdi eta beste zenbait emakumezkoen izenak.

Maialen Lujanbio

Hernaniarra da bera, 1976ko azaroaren 26an jaioa. Bertsolaria izateaz gainera Arte Ederretan lizentziaduna da. Bertsotan ikastolan hasi zen, bertako bertso eskolan. 2003. urtean Gipuzkoako Bertsolaritza Txapelketa irabazi zuen eta hirutan lortu du Txapelketa Nagusiko azken saiorako sailkatzea, 1997, 2001ean eta 2005ean.

Maialen Lujanbio

(Argazkia: http://www.euskonews.com/)