Euskal azentuaren inguruan ikerketa gutxi egin dira eta oraindik ere Euskaltzaindiak ez du azentuari buruzko inolako erabakirik hartu. Hala ere, hurrengo lerroetan azaltzen dena Txillardegik egindako lanetan eta Euskal Herriko mendebaldeko azentuaren ezaugarrietan oinarritzen da, batez ere.

Euskal azentua eta espainierazkoa

Euskal azentuak gaztelaniazko azentuarekiko dituen desberdintasun nagusiak hauek dira:

1. Euskarak ez du azentu grafikorik, tilderik, erabiltzen.
>> 2. Espainieraz hitz bakoitzak azentu bakarra duen bitartean, euskaraz hitz batek azentu bat baino gehiago izan dezake, esanahiaren eta testuinguruaren arabera. Esate baterako, irákaslè, irákasleèk, irákasleagatìk...
>> 3. Espainieraz azkenaurreko silaba markatzeko joera dagoen bitartean, euskaraz, ezkerretik hasita bigarrena eta azkenekoa azentuatzeko joera dago nagusiki, nahiz eta azken silabaren azentua bigarren silabarena bezain markatua ez izan. Modu grafiko batean horrela azal daiteke:
>>Espainieraz: _ _ _´ _
>Euskaraz: _ _´ _ _´ >
> 4. Euskaraz azentu-unitatea ez da hitza, espainieraz den bezala, baizik eta aldian aldiko sekuentzia edo hitz-multzoa.<
p>

Atzeko edo aurreko hitzari lotzen zaizkion silababakarreko elementuek, klitikoek, eragina dute euskal azentuan; izan ere, azentu unitateko parte bihurtzen baitira. Batzuk proklitikoak dira, hau da, ondorengo hitzari aurretik lotzen direnak; beste batzuk, berriz, enklitikoak dira, hots, aurreko hitzari atzetik lotzen direnak. Beti ere, arestian aipatu den lege orokorrari jarraitzen diote: ezkerretik bigarren silaba eta azkenekoa dira azentudunak. Hala ere, ba- eta ez ba- baldintzazkoak, ordea, ez dira klitikoak. Beren azentu propioa dute eta beti mantentzen dute.

Azentuaren erabilera izenetan

Silababakarrak. Hitz ez-markatuak direnean, eskema nagusiari jarraitzen zaio. Atzizkirik gabe doanean azentua silababakarrak berak darama, baina hizkiak hartzean, eskema orokorra aplikatzen da: [hítz], baina [hitzék, hitzí, hitzárèn...]. Silababakarren artean hitz markatu asko dago. Hauetan azentua ez da mugitzen eta ez dira eskema nagusira egokitzen: [déi/déik, déitan, déita- tik, déiaren...].

Silababikoak. Kasu honetan ere hitz ez-markatuak eskema nagusiari egokitzen zaizkio: [etxé/etxék, etxérì, etxérèn, etxétakò, etxéarì, etxéarèn...] Hala ere, hitz markatuak ere badira. Hauetan azentua ez da mugitzen; beti silaba berean mantentzen da. Hiru ataletan bil daitezke hitz markatuok:

- lehen silaban diptongo beheranzkoa dutenak: káiku, máilu, sáindu eta abar.
> - maileguak: báke, géla, hórma eta abar.> - bestelakoak: bárre, gíltza, málda eta abar.
> <
p>

Hiru silaba edo gehiagokoak. Ez-markatuak direnak eskema nagusiari lotzen zaizkio. Azentua bigarren eta azkeneko silabek hartuko dute: itúrrì, hezkúntzà, hizkúntzà, itsásò, ikástolà, bertsólarì, uníbertsitatè, etab]. Sail honetan ere badira hitz markatuak:

- lehen silaban beheranzko diptongoa dutenak: áizkora, éuskara, káiola eta abar.
> - maileguak: bézpera, fábrika, líburu, prémia eta abar.> - bestelakoak: bázkari eta abar.

Azentuaren erabilera zenbatzaileetan

Silababakarrak markatuak dira: bát, bí, láu, bóst, séi. Eta azentu hori beti gordetzen dute: lá(u)rogèi, lá(u)rehùn, bóstehùn, séiehùn eta abar.
> > Gainontzekoekin ere eskema nagusia erabiltzen da: zazpí, zortzí, bedératzì, hamár, hamáikà, hamábì, hamáhirù, hamálàu eta abar.

Azentuaren erabilera aditzetan

a) Oro har, euskal azentuaren eskema nagusia erabiltzen da: zetórrelà

b) Laguntzailearekin batera agertzen bada, honek klitiko gisa hartzen du bere azentua; aditz nagusiari itsatsita, hain zuzen ere. Honekin batera osatzen du azentu-unitatea eta hitz bakarra balira bezala hartzen dute azentua: esan dute (esándutè), ireki dezaket (irékidezakèt)¿ Dena dela, badira azentua beti lehen silaban daramaten aditzak ere. Kasu hauetan ere laguntzailea honi lotuta eta honen azentupean joango da: utz nazazu (úznazazù), jakin dute (jákindutè)¿