Informazio gehiago
Amerika. Ingurune fisikoa
Erliebea
Amerikar kontinentea bi lur masa handietaz osatua dago: Ipar Amerika (Ertamerikako istmoa eta Karibeko irlak barne) eta Hego Amerika.
Erliebea bi azpi-kontinenteetan oso antzekoa da eta hiru unitate nagusi ditu:
- Mendebaldeko mendilerro handia: ia etenunerik gabe Alaskatik Tierra de Fuego arte hedatzen da. Iparraldetik Hegoaldera bere osaketa hau da: Alaskako mendilerroa, Mendi Harritsuak, Sierra Madre, Ertamerikako mendilerroa eta Andeak. Sumendiak ohikoak dira batez ere Mexiko eta Ertamerikan.
- Erdialdeko lautadak: Amerikar kontinentearen parte nagusia betetzen dute eta ibai haran garrantzitsuek zeharkatzen dituzte.
- Ekialdeko mendilerroak: tamaina txikikoak eta garaiera gutxikoak, formazio garrantzitsuenak dira: Appalacheak iparraldean eta Brasilgo goi-lautada, hegoaldean.
Ibai handiak
Amerika ibai luze eta emaritsudun kontinentea da. Hiru isurialde nagusi daude: atlantikoa (Karibea barne); iparraldekoa eta barekoa. Ibai sistema nagusien artean aipagarrienak dira:
Ipar Amerika:
- Mississippi-Missouri: bi ibaien artean 6.000km luze. Batezbesteko 20.000m3/s-ko emaria. Atlantiko-Karibeko isurialdea.
- Río Grande edo Bravo: luzerako 3.000 km. Atlantiko-Karibeko isurialdea.
- Colorado: 2.334 km luze. Bareko isurialdea.
- Beste ibai garrantzitsuak: Yukón (2.897 km- iparraldeko isurialdea); Mackenzie (4.240 km- iparraldeko isurialdea); San Lorenzo (3.000 km- isurialde atlantikoa).
- Amazonas: 7.000km luze. Bere harroak 7.000.000km2 ditu. Batezbesteko isuria: 180.000 m3/s. Isurialde atlantikoa. Munduko bigarren ibairik luzeena da eta emarian lehena.
- Orinoko: 3.000 km luze. Atlantiko-Karibeko isurialdea.
- Río de la Plata: Paraguay (2.500 km) Uruguay (1.650 km) eta Parana (4.700 km) ibaien arteko elkargunea.
Klima
Kontinentearen tamaina handia, bere erliebearen berezitasunak eta Ipar-Hego ardatzarekiko duen banaketa luzatuak Amerika dibertsitate klimatikoagatik ezaugarritutako lurraldea egiten dute. Lurreko klima ia guztiak aurki daitezke, neurri handiago edo txikiagoan Amerikako lekuren batean.
- Klima polarra eta sub-artikoa: Groenlandia, Kanada, Estatu Batuetako iparraldea. Tenperatura baxuak eta prezipitazio eskasak.
- Mendiko klima: Alaskako mendikatea eta Andeetako eskualdea. Hotz eta lehorra.
- Klima kontinentala: Estatu batuetako erdi-ekialdea, barruko Andeetako beheko eskualdeak, Txileko hegoaldea. Uda beroak eta negu hotzak. Euriak neguan.
- Mediterranear Klima: Kalifornia eta Txileko erdigunea. Tenperatura leunak, uda lehorrarekin.
- Basamortuko eta estepetako klima: Ipar Amerikako erdiko eskualdea, Peruko kostaldea, Patagonia eta Argentinako Panpak. Tenperatura garaiak, prezipitazio gutxirekin.
- Klima tropikal hezea: Ipar Amerikako hego ekialdea, Karibe, Ertamerika, Rio de la Plata. Tenperatura altuak euriteen urtaroarekin.
- Ekuatoreko klima: Guyanak, Ertamerikako guneak eta Brasileko eskualde zentrala. Berotsua eta oso euritsua.
Inguru naturalak
Erliebe eta klimak definitzen dituzte Amerikako eremu natural handiak. Bere balio ekologikoagatik garrantzitsuenak diren guneen artean aipagarrienak:
- Laku handiak: Ipar Amerikako Ipar mendebaldeko eskualdean.
- Mendilerro handiak: Bereziki garrantzitsuak dira Harritsuak eta Andeak.
- Oihan Tropikala: Ertamerikan, Karibe eta Brasilen. Brasileko oihan eskualdea, Amazonas, planeta osoko baso erreserba handiena da eta berak bakarrik ia atmosferako heren bat produzitzen du. Eragindako suteak eta neurri gabeko mozketak baso izugarri honentzako mehatxu larriak dira.
- Hegoaldeko basoak: Alaska eta Kanadak taiga formazio garrantzitsuak dituzte (konifera basoa klima hotzean), hauek ere giza aktibitateagatik mehatxatuak daude.
- Basamortuak: Mexiko eta Estatu batuen arteko mugaren inguruan bereziki zabalak, balio ekologiko garrantzitsuak dituzte.
Orria posta elektronikoz bidali
¿Qué son los iconos de "Compartir"?
Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.
¿Para qué sirve cada uno?
Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.
Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.
Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.
Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.
Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.
Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.
Derechos de reproducción de la obra
-
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.
Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.
Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.
Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.
Pribatutasuna
Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.