Uztailaren 6an, eguerdiko hamabietan, ematen zaie hasiera sanferminei , Iruñeko Udaletxe plazan. Udaletxeko balkoitik txupinazoa bota eta berehala, han bildutako guztiek zapi gorria jartzen dute lepoan sanferminak amaitu arte. Zapiarekin batera, gona, praka eta alkandora zuriak, eta gerriko gorria dira jaietako jantziak.

XIII eta XIV. mendeetan ere ospatzen ziren Sanferminak , orduko kronikek kontatzen dutenez. XVI. mendera arte urrian egiten ziren, santuaren egunarekin (urriak 10) bat eginez. Baina urrian eguraldia ona ez zela eta, udalak jai egun hori uztailera pasatzeko eskatu zion gotzainari. Ordutik uztailaren 7an ospatzen da jaia. Santuaren omenezko ospakizunak, merkataritza azokak eta zezenketek bat egin eta data aldaketarekin sortu zen jaia, 1591n.

Hemingway

Ernest Hemingway idazle estatubatuarrari esker egin ziren ezagun munduan sanferminak. 1923an etorri zen lehen aldiz Iruñera eta jaietako giroak txundituta utzi zuen; gero zortzi aldiz itzuli zen Nafarroako hiriburura. Eguzkia ere altxatzen da (1926) liburua idatzi zuen, jaien aipamena egiten du. Berari esker munduko jairik ezagunenak bihurtu ziren sanferminak eta gaur egun ere ehunka bisitari etortzen dira munduko txoko askotatik.

Iruñeko Udalak omenaldia egin zion Nobel saridunari 1968ko uztailaren 6an. Zezen plazaren ondoan idazlearen bustoa jarri zuten.

Hemingwayk emandako ospearen ondoren, hainbat pertsonaia ezagun ere etorri ziren, besteak beste, Orson Welles zinema zuzendaria, Ava Gardner aktorea eta Arthur Miller idazlea.

Entzierroa

Sanferminetako protagonista nagusiak, zalantzarik gabe, zezenak dira. Entzierroa,  zezenketak zein entzierrilloa egunero egiten dira. Entzierroak sortzen du ikusmin handiena; zezenak Santo Domingoko ukuiluetatik zezen plazara, arratsaldean zezenketa izango den lekura arte, joaten dira.

XVII. mendearen bukaeratik, Iruñako zezen plazan toreatu behar zituzten zezenak hiriko kaleetatik eramaten zituzten plazako ukuiluetara. Hiriko gazteek zezenen aurretik korrika egiteko ohitura hartu zuten. 1876. urtean, jai batzordeak onartu zuenean, lasterketa legeztatu egin zuen.

Lasterketa egunero egiten da, goizeko zortzietan. Zezenak irten aurretik, "A San Fermín pedimos, por ser nuestro patrón, nos guíe en el encierro, dándonos su bendición" abesten dute korrikalariek, santuaren irudiaren aurrean. Hiru aldiz kantatzen dute eta ondoren, zortzietan puntuan, suziria bota eta eskortetako atea irekitzen dute. Zezenak aldapan gora hasten dira.

Jende asko biltzen da entzierroaren ibilbidearen inguruetan, eta ausartenak zezenen aurretik korrika egitera sartzen dira. Sei zezen eta bi joaldun talde joaten dira 848,6 metroko dituen bidean. Santo Domingoko aldapan hasi, ta Udaletxe plaza eta, batzuk aipatzearren, Mercaderes, Estafeta eta Telefonica kaleak zeharkatzen dituzte, zezen plazara iritsi aurretik.

Entzierroa arriskutsua izan ohi da, ia egunero izaten dira zaurituak eta korrikalari batzuk hil izan dira. Gaur egun jende askok egiten du korrika eta jendetza horrek arriskua handitzen du.

Arratsaldean zezenketak egiten dira zezen plazan eta gauero, berriz, entzierriloa. Zezenak Gaseko eskortetatik Santo Domingokoetara eramaten dituzte, isilean eta ilunetan, hurrengo goizean handik irteteko.

"Pobre de mi"

Sanferminetan,  tradizio erlijiosoa ohitura ez-erlijiosoekin uztartzen da. Entzierroetan ez ezik, beste hainbat ekitalditan ere kalea da nagusi. Era guztietako ikuskizunak antolatzen dira, dantza eta herri kirolak, adibidez. Musika ere txoko guztietan entzuten da, peñek eta txarangek kaleetan zehar jotzen dutena, jota zein txistu jaialdiak, berbenak eta rock kontzertuak... denontzako moduko ekitaldiak daude.

Erraldoi, buruhandi, kiliki eta zaldikoen konpartsak hiriko kaleetan ibiltzen dira goizero, eguna jai giroan hasteko. Eta egun guztian osoan aritzen dira gora eta behera.

Gauero jendetza handia batzen duen beste ikuskizun bat egoten da: su festa. Ziudadelaren lubanarrotik botatzen dira.

Lehen ekitaldi erlijiosoa santuaren omenez abesten diren Bezperak dira. Uztailaren 6an izaten da San Fermin kaperan. Duela urte batzuk, Bezperen aurretik Riau-Riaua ospatzen zen: udalbatza udaletxetik San Lorentzo elizara abiatzen zen, Bezperak abestera. Musika bandak jotzen zuen bitartean, herriko neska-mutilak bidea oztopatzen saiatzen ziren. Ekitaldi hau ospatzeari utzi diote, zenbait istilu sortzen zirela eta.

San Fermin egunean, berriz, santuaren irudia Iruñeko Alde Zaharreko kaleetan zehar ateratzen dute, prozesioan.

Jaiari amaiera "Pobre de mi" abestuz ematen zaio: "Pobre de mi, pobre de mi, que se han acabado las fiestas de San Fermin". Uztailaren 14an gaueko hamabietan,  iruindarrak eta kanpotarrak, Udaletxe plazan biltzen dira, kandelak piztuta, eta datorren urtera arte esaten diete agur sanferminei.