Greziako literatura (I). Poesia epikoa eta lirikoa

Zibilizazioak asko zor dio antzinako Greziari (filosofiari, zientziari, demokraziari...), eta haien artetik, literaturak berebiziko garrantzia du. Izan ere, mendebaldeko literaturaren tradizioan izango ziren genero, forma eta topiko gehienak Greziako penintsulan sortu ziren, K. a. VIII. eta IV. mende bitartean, eta haietako lehenak poesia epikoa eta lirikoa izan ziren.

Mitologiatik literaturarako igarotzea

Antzinako literaturaren muina jainko eta heroien inguruko elezahar eta kontakizun erlijiosoek osatuta dago. Hasierako helburua fenomeno naturalak eta iraganeko gertaerak azaltzea zen. Gerora filosofiak eta historiak bere gain hartuko zuten eginkizun hori (47. gaia ikusi), baina mitoek bizirik iraungo zuten, beren edertasun literarioari eta argumentu erakargarriei esker. Izan ere, inspirazio-iturria izango ziren geroko literaturarentzat, Greziako garaietatik egun arte.

Mito greziarrak hainbeste eta hain korapilatsuak izanik, beharrezkoa izan zen haien biltze eta sailkatzea. Lan horretaz Hesiodo (K. a. VIII. m.) arduratu zen. Hona bere obra nagusiak:

  • Teogonía: poema honetan, munduko lehen mitoez gain, jainkoen arteko ahaidetasuna azaltzen da.
  • Los trabajos y los días poemak irizpide moralak azaltzen ditu, lana eta zuzentasuna goraipatuz. Horrekin batera, nekazal lanari buruzko aholkuak ematen ditu.

Poesia epikoa

Greziako nobleek gogoko zuten arbasoen guduak eta ekintza miragarriak entzutea, eta beren burua ikusten zuten haietan islaturik. Aedo edo rapsodo deitutako poeta ibiltariek horrelako gertaerak konposatzen eta ahoz zabaltzen zituzten, beren poema epikoen bitartez (grekozko epo-tik, «kontakizuna»).

Poema haietako gai nagusiak lotuta zeuden Troiako gerraren gaineko elezaharrekin: greziarrek setiatuta zuten hiria, Parisek, troiatarren printzeak, Helena Menelaoren iloba bahitua baitzuen. Urte askotako gerratearen ondoren, greziarrek beren atzera-egitearen plantak egin zituzten eta hiria konkistatu zuten, zurezko zaldi baten barruan sartuta.

Heroiek etxera itzultzeko pasatu beharreko zailtasunak ohiko beste gai bat izaten zen. Oro har, hauexek dira epikaren baliabideak:

  • Literatur formulen eta adjektiboen errepikapena.
  • Konparazioen erabilera etengabea.
  • Deskripzio zehatz-zehatzak.

Oturuntza irudiak kratera greziar batean (Madrileko Museo Arkeologikoa). Greziarrek -eta erromatarrak ere geroago- etzanda jaten zuten. Otoruntzetan musika entzuten zen, poema epiko eta lirikoekin batera.

Poema homeriko handiak

Greziar poema epiko gehienak galduta daude. Hala ere, Homeroren bi obra luze kontserbatzen dira (K. a. VIII. m.):

  • Ilíada: Troiako (Ilion, grezieraz) gerrako gertaera bat kontatzen du. Agamemnon buruzagiarekin liskartu ondoren, Akilesek, Greziako arteko heroi nagusiak, borroka utzi du; ondorioz, troiatarrak nagusituz doaz. Baina Patroklo bere laguna hiltzen denean, Akiles itzultzen da eta etsaien buruzagi Hektor hil egiten du. Jainkoek parte hartzen dute argumentuan, batzuen nahiz besteen alde agertuz.
  • Odisea: Ulisesek (Odiseo, grezieraz) bere herrialderaino egiten duen itzulera bidaia kontatzen du, Troiatik Itacaraino, alegia. Gizon azkarra zela eta, izaki miragarrien arteko (sirenak, ziklopeak...) abentura askok gainditzea lortzen du. Etxera itzultzean noble talde batekin borrokatuko da, bere emaztearekin ezkondu eta erresuma lapurtu nahi baitzioten.

Poesia lirikoa

Poesia epikoak iraganeko gertaera gogoangarriak kontatzen dituen modu berean, poesia lirikoak orainaldiko sentimenduetan eta arduretan erreparatzen du. Poemak lira edo txirula baten doinuaz lagundurik kantatzen ziren, eta hortik lirika izena. Grezian, K. a. VII.-V. mende bitartean iritsi zen gorenera, eta bere baitan bi estilo nagusi daude:

  • Lirika korala: konposizio luze eta korapilatsuak dira, koruak erlijio ospakizunetan, hiletetan, ezteietan eta bestelako ekitaldietan kantatzekoak. Egile nagusia Pindaro izan zen (K. a. VI.-V. m.); ospea lortu zuen olinpiadetako irabazleen omenez egin zituen poemengatik.
  • Banakako lirika: poema laburragoak dira, batek bakarrik ozen irakurrita. Asmo morala zein satirikoa izaten zuten (Arkilokok, esate baterako, barregarri uzten zuen heroismoa, K. a. VII. mendean), baina batez ere poetaren sentimenduak uzten zituzten agerian: Anakreonek bizitzaren gozatzea goresten zuen (K. a. VI.-V. m.), eta Safok maitasuna (K. a. VII. m.).
Aro Klasikoko izaki jainkotiar nagusiak
Grekozko izena Latinezko izena Jarduera esparruak
Zeus Jupiter Jainkoen eta gizakien erregea
Hera Junon Zeusen emaztea
Poseidon Neptuno Itsasoetako jainkoa
Hefesto Vulkano Suaren jainkoa
Hades Pluton Infernuko eta hildakoen jainkoa
Febo edo Apolo Apolo Igarpenaren eta musikaren jainkoa
Atena Minerva Jakinduriaren jainkosa
Afrodita Venus Maitasunaren jainkosa
Artemisa Diana Ehiza eta basoetako jainkosa
Ares Marte Gerraren jainkoa
Hermes Merkurio Jainkoen mezularia
Dionisio Bako Ardoaren jainkoa

Orria posta elektronikoz bidali

< * Bete beharreko alorrak

Eskerrik Asko.
artikuluan arrakastaz bidalita da.

cerrar ventana
Lagun iezaguzu hobetzen! Zure iritzia garrantzitsua da, eta horregatik eskertuko genizuke zure iritziak eta iradokizunak info@hiru.eus helbidera bidaltzea.

* Bete beharreko alorrak
cerrar ventana

 

¿Qué son los iconos de "Compartir"?

 

Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.

¿Para qué sirve cada uno?

  • facebook

    Facebook

    Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.

     
  • eskup

    Eskup

    Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.

     
  • delicious

    Twitter

    Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.

     
  • tuenti

    Tuenti

    Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.

     
  • technorati

    Google Buzz

    Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.

     
  • meneame

    Meneame

    Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.

     
 

 

cerrar ventana

Derechos de reproducción de la obra

 

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.

Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.

Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.

Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.

  Pribatutasuna

Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.

cerrar ventana