Definizioa

Higadura harrien eta lurrazalaren gainazala osatzen duten beste material batzuen pixkanakako desintegrazio-prozesua izango litzateke. Higatutako mineralak, gehienetan uretan disolbaturik, gerora garraiatzea eragile indartsuenetako bat da lurrak sortzeko orduan, eta harri sedimentarioak eratzeko lehen urratsa izango genuke (9. gaia ikusi).

Meteorizazioa prozesu motel eta naturala da, etengabean gertatzen ari dena eta gure planetaren dinamika geologikoaren parte dena. Nolanahi ere, giza jardueraren edo klima-aldaketen ondorioz zenbait eskualdetan higadura hori areagotu izana mehatxu larria da eragindako gune horien oreka ekologikoarentzat.

Tenperaturak eta prezipitazioek higadura-prozesuan duten erantzukizuna.

Motak

Oro har, bi eratako higadurak bereiz ditzakegu funtsean:

• Meteorizazio mekanikoa edo fisikoa: harrien haustura litzateke, beren konexio-gunerik ahulenetan (arrakala edo diaklasak) mineralak bereizi izanaren ondorioz. Hainbat eragileren ekintzaren ondorioz sortzen da, hala nola izotza, gatz kristalizatuak, landareen sustraiak eta animalien eta gizakien ekintza, edo baita ere, prozesu mekanikoen ondorioz ere, esate baterako urradura eta tenperatura-aldaketak.
• Meteorizazio kimikoa: konplexutasun handiagoko sistema bat da, harrietako mineralen eta uretan nahiz airean dauden zenbait substantzien artean gertatzen diren erreakzio kimikoak baitaude horren oinarrian. Mekanismo nagusiak hiru dira:
  • Disoluzioa: mineral disolbagarriak uretan disolbatu eta garraiatu egiten dira.
  • Oxidazioa: oxigenoak disgregatu egiten ditu mineralak, zenbait elementurekin konbinatzean.
  • Hidrolisia: ur-molekula deskonposatu egiten da eta bere atomoek harrietako mineralek dituztenekin erreakzionatzen dute, konposatu berriak osatuz.

Higadura-eragileak

Arestian ikusi dugunez, zenbait eragile naturalek ere badute harremanik higadura-prozesuekin, bai ikuspegi fisiko batetik eta bai ikuspegi kimikotik ere. Garrantzitsuenak honako hauek dira:

• Ura: meteorizazio naturalaren protagonista nagusia dugu. Urratzaile (uretan dabiltzan partikulen bidez) eta disolbatzaile gisa jokatzen du, disoluzioan eta gatzen metaketan parte hartzen du, eta erreakzio kimikoak sortzen ditu, bai hidrolisi bidez eta bai oxidazio bidez ere. Bestetik, mineralen arrakaletan barneratzen den urak, izoztean, palankarena egin eta harria hainbat puskatan leher dezake. Gainera, disolbatutako gaien garraio-modu nagusia da.
• Airea: haizeak partikula solidoak garraiatzen ditu esekipenean, eta horiek benetako liz-paper baten gisa jokatzen dute harrien gainazalaren gainean. Horretaz gain, zenbait gas atmosferikok, zenbait gas naturalek eta industria-jardueratik datozen beste batzuek kimikoki erreakzionatzen dute harrien mineralekin. Garraio-elementu gisa, haizea bigarren mailan dago urarekin alderatuz.
• Klima: uraren izoztearekin loturik, klimak meteorizazioan parte hartzen du, batez ere tenperatura-aldaketa bortitzen bidez, harria disgregatu dezakeen dilatazio- eta kontrakzio-prozesu bat eragiten baitute horiek. Mekanismo higatzailea areagotu egiten da baldin eta harriaren mineralek tenperaturaren aurrean modu desberdin batez erreakzionatzen badute.
• Gatzak: urak garraiatutako gatz-substantziak, artesietan pilatzean, kristalizatzeko joera dute, eta prozesu kimiko honek izotzaren antzeko dilatazio bat eragiten du, eta ondorioak ere antzekoak dira.
• Jarduera biologikoa: landareen sustraiak, harrien artesietatik barneratzen direla, higadura-elementu garrantzitsua dira landaretza handiko inguruetan. Animalien meteorizazio-eragina ez da hain garrantzitsua.
• Giza jarduera: gizakiaren obrak eta eraikuntzak, betidanik, higadura-eragile garrantzitsuak izan dira. Gaur egun, atmosferara botatzen diren gai kutsakorrek areagotu egin dute atmosferaren meteorizazio kimikorako gaitasuna. Horren adibide garbi bat "harriaren gaitza" deiturikoa dugu, hondamen garrantzitsuak eragiten baititu eraikinetan.
• Hidrolisia: uraren molekula deskonposatu eta bere atomoek erreakzionatu egiten dute harrien mineralek dituztenekin, konposatu berriak eratuz.

Zuhaitzen sustraiek lurra higatzen dute, baina aldi berean, beste higadura-eragile indartsuago batzuen jardueratik babesten du lurra landaretzak. Landaretza galtzeak azkartu egiten du lurraren higadura, eta lur emankorrak zirenak desertu bilakatzen ditu.