Gizarte-egitura. Funtsezko oinarriak eta gizarte-aldaketa

"Egitura" hitzaren zentzua "egin" eta "eraiki" kontzeptuei lotuta dago, baina baita osotasun baten zatien eraketa-moduari ere.

Gizarte-egituraren funtsezko oinarriak hiru dira:

• Elkartasuna. Gizarte-egituraren osagaiak elkarri lotuta daude elkartasun fenomenotzat. Alegia, horietako bakoitza gainerakoen menpe dago, eta bakoitza zer den besteekiko harremanean eta harremanagatik baizik ez da ulertzen.
• Sintesia. Egitura bakoitzak unitate eta integrazio gisa du zentzua. Horrela, osagai bat aldatzen denean, egitura egokitu egiten da unitatea kaltetu ez dadin.
• Oreka. Gizarte-egitura bat osatzen duten osagai guztien artean, nolabaiteko oreka dago, egitura horri existitzen laguntzen diona. Hori bai, oreka hori aldi baterakoa da beti. Luze iraun dezake, baina inoiz ez da behin betikoa izango, eta izaera aldakorra du.

Gizarte-egiturak nolabaiteko arauak izaten ditu, egitura formala ere deritzona, eta betebehar eta eskubideen multzo gisa uler daitezke, hau da, gizarte baten antolaketaren oinarri gisa.

Gizarte-egituraren osagaiak. Benetako egitura eta egitura formala

Benetako egitura. Eguneroko bizimodua dela esan daiteke, horren bitartez kolektibitate bateko partaideak posizio edo estatus sozial desberdinetatik igarotzen baitira (adibidez, seme-alaba izatetik guraso izatera, ezkongabe izatetik ezkondua izatera).

Egitura formala. Posizio sozial horietako bakoitzari dagozkion gizarte-betebehar eta eskubideen sistema. Denboran iraun eta indibiduoen arteko harremanak bideratzen dituen arau, erregela eta ohituren multzoa da.

Historian izan den antropologo garrantzitsuenetakoa izan den Alfred Reginald Radcliffe-Brownek dioenez, egitura formala aurkitzeko egin beharreko lehendabiziko gauza gizarte batean dauden talde desberdinak identifikatzea da; adibidez, ahaidetasunaren arabera antolatutako taldeak.

Ondoren, haien arteko harremanak ezagutu behar dira haien portaera arauetatik abiatuta, eta haien baitan ezarritako gizarte-kategoriak adierazi behar dira (adibidez, senar, emazte, seme-alaba, osaba-izeba eta abarri buruzko estatusa), horietako bakoitzari egotzitako betebehar eta eskubideak zehaztu ahal izateko.

Eta, azkenik, pertsonek arau horiei jarraituta nola jokatzen duten aztertu behar da.

Gizarte-aldaketaren eragileak

Gizarte gehienek oreka eta ordena soziala gordetzeko joera izaten dute. Horretarako, harreman-sistema bat garatzen dute, eta horren bitartez taldeak eta indibiduoak elkarlanean aritzen dira, kohesioari eutsiz, beharrak asebete eta gizartean adostutako bide eta arauei jarraituta gizarte-gatazkak konponduz.

Hori horrela izanik ere, gizarte-aldaketa saihestezina da. Gizarte guztiak eraldaketa-prozesu batean murgilduta daude, eta hori azkartu egin daiteke eta faktore desberdinek eraginda egon daiteke:

• Demografikoa. Biztanleriaren tamainan edo osaeran aldaketa adierazgarria gertatzen denean jazotzen da: aldaketa horrek gizarte-egiturari eragin eta eraldatu egiten du.
• Kulturala.
• Teknologikoa. Gaur egun eragilerik garrantzitsuenetakoa da, teknologia etengabe aldatzen baita.
• Ideologikoa.

Gizartearen aldaketa-motak

Gizarte-aldaketa baten abiaduraren arabera, lau mota bereiz daitezke:

• Deribatua. Gizartearen aldaketa-motarik geldoena da. Gizaki garaikideentzat ia ezinezkoa da antzematea. Aldaketak pilatu egiten dira: berez oso txikiak eta garrantzi gabeak dira, baina berrikuntza ekartzen dute emaitza gisa.
• Bilakaera. Denboran pixkanaka eguneratzen da, eta horrela gizarteak ez du gehiegizko aldaketarik jasaten. Gizarte malgu eta irekietan gertatzen da; haietan gizarteko talde desberdinen nahiei eta iritziei erreparatuta gauzatzen da kontrol soziala.
• Iraultza. Gizartean dauden erakunde eta antolakundeekiko haustura dakar, eta bat-batean haien ordez beste batzuk eratzen dira. Norabide bikoitzean jokatzen da orduan: aurreko antolaketa suntsitzea eta beste bat sortzea. Politikaren arloan, antzinako erregimenaren ordez berri bat eratuko litzateke. Horren adibide argia Frantziako Iraultza da.

Gatazkaren teoriak. Gizarte-gatazka eta belaunaldi-gatazka

Gizarte-gatazka

Gizarte gatazkak ageriko borroka kolektiboa dira, ondorio politiko, ekonomiko edo sozialekin, eta partaide edo eragileetako batek bere borondatea bestearen iritziaren aurka inposatu nahi (edo inposatzen) duen neurrian existitzen da.

Teoriak

Tradizio marxistak dioenez, ekoizpen-harreman sozialen izaera kontrajarriaren ondorioa da gatazka.

Horrela, historian izandako gatazka sozialak klase-gatazkak dira azken finean, eta ekoizpen-bideen jabetzak edo ez-jabetzak definituak dira. Antolaketa politiko, ekonomiko edota soziala eraldatzen duen iraultzan amaitzen dira gatazka horiek.

Ideia horren kritikarik handiena Dahrendorfek egin zuen. Izan ere, bere ustez teoria marxistak gehiegi errazten du gaia, ikuspuntu ekonomikotik bakarrik aztertzen baitu.

Bestetik, Durkheimek honela definitzen du gatazka soziala: elkartasun sozialaren ahultasunaren ondorio patologikoa da, lankidetzaren ordez lehiakortasuna ezartzen duena.

Duela gutxiko korronteetako batek, funtzionalismoak, gatazkaren ekarpen positiboak azpimarratzen ditu, batez ere eragindako talde sozialak gizarteratzeari eta horrek berarekin dakarren aldaketa-eraginari dagokienez.

Belaunaldi-gatazka

Gatazka sozial berri samarra da, batez ere bizi-itxaropena eta azken garaietako eraldaketa sozial eta ekonomikoak areagotzearen ondorioz sortua.

Horrela, belaunaldien arteko harremanak nabarmenki aldatu dira. Antzinako sisteman elkartasun naturalik bazen: seme-alabek gurasoek ezarritako arauak onartzen zituzten inolako zalantzarik egin gabe. Bizi-itxaropen laburraren emaitza, negozio eta lanbideak modu naturalean gurasoengandik seme-alabengana pasatzea zen.

Gaur egun hori guztia aldatu egin da. Gurasoak seme-alabez arduratzen dira, posible diren erosotasunak erraztuz, heziketa eskainiz, bizimodu laboral eta pertsonalean lagunduz..., baina jadanik ez diete agintea ematen. Izan ere, bi belaunaldiak denbora luzez bizi dira elkarrekin.

Era berean, etengabeko aldaketa iraunkorrek eta aurrerapen teknologiko azkarrek, balioak, jarrerak eta ezagupenak berehala zaharkituta geratzea berekin dakarte. Horren ondorioz, seme-alabek etengabe zalantzan jartzen dute gurasoen irakaspena. Egoera horrek bien arteko hesi izugarria egotea eragiten du.

Inkestak eta iritzi-azterketak

Soziologiak aldaketa sozialak, egitura sozialaren bariazioak eta gizarte baten gatazka-motak aztertu ahal izateko, funtsezko erreminta batez baliatzen da: inkestak.

Inkesta ikerketarako metodoa da, eta indibiduoengandik edo antolakundeetatik zuzenean informazioa lortzea du helburu. Izan ere, haiei galdetzen zaie ikergai garrantzitsuez, helburu horretarako berariaz diseinatutako galdetegi bati jarraituta.

Biztanle guztiei egin dakieke inkesta, asko ez badira, edo, bestela, lagin adierazgarri bati. Inkesten helburu nagusia banakako erantzunetatik ondorio orokorrak ateratzea da.

Inkesta bat egiteko, ondoko hauek beharrezkoak dira:

• Datuak lortzeko eremua mugatzea.
• Galdetegia zehaztea (galdera irekiak edo itxiak). Galderak inkesta-motaren arabera alda daitezke: jendaurrekoa, telefono bidezkoa edo posta bidezkoa.
• Galderak egingo zaizkion lagina mugatzea (biztanleriaren zatia).
• Galdetegiak ematea.
• Emaitzak dekodetzea eta aztertzea.
• Estatistikak ateratzea (ehunekoak).

Euskadin, EUSTAT dugu inkesta eta iritzi-azterketez arduratzen den organismo ofiziala.