Burdinbidea
Burdinbideak aldaketa ikaragarria ekarri zuen denborari eta espazioari buruzko ikuspegian. Aurrerapenaren, modernitatearen ikurra izan zen, eta joritasuna ekarri zuen iritsi zen toki guztietara. Eraiki zen lehenengo burdinbidea Bartzelona-Mataró (1848) izan zen, eta Euskadin handik 13 urtera ezarri zen.
Hasieran, burdinbidea zen garraiobiderik azkarrena eta ekonomikoena, baina ibilgailuen zirkulazioak egiten zion lehiak gainbehera ekarri zuen, eta bide estuko burdinbide asko azkenean itxi egin behar izan ziren. Iraun zutenak Espainiako Burdinbideen Enpresa Publikoan (FEVEk) integratu ziren 1972an, EuskoTren sareari atxikita.
Sare zabal horren burdinbide-ondarea osatzen duten elementuak asko dira: tren-makinak, funikularrak, biaduktoak, zubiak, bestelako makinak, geltokiak... Hiri handietako geltokiak, Gasteiz, Donostia eta Bilbokoak esate baterako, arkitektura handientsuarengatik nabarmendu ziren. Geltokiak hirietarako sarbidea ziren eta, horren ondorioz, aurrerapen teknikoei eta hiriko bizitzari lotutako aurrerapenaren isla. Geltokirik adierazgarrienak Bilboko Abando eta Concordia geltokiak eta Donostiako Norteko Burdinbidearen geltokia izan ziren.
Ezarri eta laster bihurtu zen trena Europako bidaiari-dentsitate handiena zuen garraiobidea, bereziki Gipuzkoan, eta 1926an jadanik 353 km burdinbide zeuden eraikita.
Bilbo-Tutera Burdinbidea, 1864.
Bilbok ordurako galduta zuen Norteko Burdinbidea Bilbotik igarotzea lortzeko Donostiarekin izan zuen lehia. Bilboko burgesiak lotura zuzena nahi zuen mugarekin Donostiaren bidez, eta Norteko Burdinbidearekin lotzeko Bilbo-Tutera burdinbidea finantzatu zuen.
Bizkaiko Burdinbide Nagusia Norteko Burdinbidearekin Zumarragan lotzeko asmoz eraiki zen. Geroago, beste sustatzaile batek Elgoibar eta Donostia arteko burdinbidea eraiki zuen 1901ean, Zumarragan linea aldatzeak eragin zitzakeen eragozpenak ekiditeko. Baina Bilbo ez zen mugarekin behin betiko 1913an topo izena jarri zitzaion burdinbidea eraiki zen arte lotu.
Bilbo-Portugalete Burdinbidea,1888
Handik pixka batera Bilbo-Portugalete burdinbidea eraiki zen, Bilbo eta Ezkerraldeko udalerriak lotzen zituen burdinbidea. Ezkerraldea garai horretan Euskadiko lantegigunerik garrantzitsuena zen, eta Norteko Burdinbidearekin Cantalojas eta Olabeaga artean 1895ean egindako burdinbide-adar batekin lotu zen. Burdinbideak, aldi berean, industria berriak erakarri zituen, burdinbidean zehar kokatzen joan ziren eta hainbat geraleku egin behar izan ziren.
Roblako Burdinbidea,1894
Roblako Burdinbidea Leongo meatzeetatik ikatza Bizkaiko burdingintzako lantegietara garraiatzeko eraiki zen. Estatuan eraiki zen bide estuko burdinbiderik luzeenetakoa izan zen, guztira 340 km egiten baitzituen. 1900ean beste burdinbide bat proiektatu zen Balmaseda eta Lutxana artean, Bizkaiko Labe Garaiekin eta Itsasadarreko kaiekin lotzeko.
Norteko Burdinbidea,1864
Norteko Burdinbidea Estatuko hiriburua iparraldeko portuekin eta mugarekin lotzeko eraiki zen. Madril Irunekin lotu zuen, Burgostik eta Donostiatik pasatuz. Burdinbide nagusietako bat zenez, instalazioak pixkanaka-pixkanaka zabalduz joan ziren altzairuzko errailak jarriz edota bide bikoitza eraikiz, Beasain eta Altsasu artean (1909), eta Irun eta Beasain artean (1911). Horrez gainera, 10 geltoki zituen: Zumarraga, Beasain, Tolosa, Donostia, Pasaia eta Irun; Hernani eta Andoaingoak nabarmendu ziren, eta, batez ere, Donostiakoa. Trenaren bidea egiteko orografia konplexua menderatu behar izan zen, eta 14 tunel eta biadukto bat egin behar izan ziren (Salerra, 114 m).
Urolako Burdinbidea,1926
Bide estuko burdinbidea izan zen, Zumarraga eta Zumaia lotzen zituen. Bigarren mailako burdinbidetzat hartu zenez, bide estua aukeratu zen burdinbidea egiteko. Urola Ibaian zehar eraiki behar izan zen, bertako orografia menditsuari aurre eginez, eta, horren ondorioz, azpiegitura ugari eraiki behar izan ziren: 29 tunel eta 20 zubi, 36 kilometroko burdinbidea egiteko. Gaur egun Urolako Burdinbidea Azpeitiko Burdinbidearen Museoaren elementu erakargarrienetako bat da.
Arabako burdinbide-sarea garapenaren trena deiturikotik kanpora geratu zen, ez baitzuen Bilborekin lotzea lortu. Araban ez zegoen burdinbidea eraikitzeko enpresak finantzatzeko behar adina diru.
Arabatik hiru burdinbide igaro ziren: Norteko Burdinbidea, Bilbo-Tutera Burdinbidea eta Anglo-Vasco-Navarro deitu zena.
Anglo-Vasco-NavarroBurdinbidea (1879)
Arabako burgesiaren ekimena izan zen. Dena den, burdinbidearen eraikuntzaren kudeaketa guztiz txarra izan zen eta atzerapen handiak izan zituen. Lehenengo zatia (18 kilometro), Gasteiztik Leintz-Gatzagarakoa, 1889an jarri zen abian, eta bi urte behar izan ziren eraikitzeko, eta, gainera, galerak eragin zituen, oso bidaiari gutxi baitzituen. Handik urte batzuetara berriz ekin zitzaion proiektuari, eta Lizarrarainoko zatia eraiki zen Bergarako Labe Garaietatik igaro ondoren. 1927an amaitu zen.
Orria posta elektronikoz bidali
¿Qué son los iconos de "Compartir"?
Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.
¿Para qué sirve cada uno?
Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.
Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.
Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.
Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.
Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.
Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.
Derechos de reproducción de la obra
-
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.
Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.
Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.
Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.
Pribatutasuna
Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.