1200. urtetik aurrera, egungo euskal probintziek Gaztelako koroarekin bat egin ondoren, hainbat prozesu ekonomiko bizkortzen hasi ziren, eta kostaldeko herrietako merkataritzak gora egin zuen. Euskal itsasontziek era guztietako produktuak (artilea, ardoa, manufakturaturiko ehunak?) eramaten zituzten Atlantikoko portuetara (Flandes, Ingalaterra, Frantzia, etab.).

Merkataritzaren hazkunde horrekin batera burdinoletako ekoizpena ere handitu egin zen. Aldaketa horrek eragin nabaria izan zuen gizartean; hain zuzen ere, nekazarien gizartea -oso gizarte feudala- garrantzia galtzen hasi zen, eta merkataritza-lanetarako hainbat pribilegio zituzten eskulangile eta merkatarien hiriak indartu ziren.

Egoera horrek tirabira ugari sortu zituen. XIV. mendeaz geroztik merkatari eta eskulangileen hainbat baliabide beretzat hartzen ari zen aristokraziak errege-ondasunak bereganatu zituen eta handikiek menpekoei ezartzen zieten nagusitasun-erregimena gogortu egin zuten. Nobleen jokabide kaltegarri hura nozitzen ari ziren asko Ermandadeetan elkartu ziren eta, hala, nobleziari gailendu (XV. mendearen bukaeran) eta galdutakoaren parte bat behintzat berreskuratzeko modua izan zuten.