Guillen eta poesia beltza

Mende hasieran bertakotasuna bilatzen zuen joera orokorra eman zen eta horrek populazio beltzaren kulturaren balioa handitu zuen. Kultura hori ordura arte gutxietsia egon zen. Folklorearen ikerketek herri poesiaren aberastasuna nabarmendu zuten batik bat.

Abangoardismoa eta folklore beltza elkartzeak poesia beltza edo afroamerikarra deitu zaiona sortu zuen. 27.eko belaunaldiko neoherrikoitasun antzekoa izan zen korronte hau (37. gaia ikusi). Mugimendu hau lantzen dutenen artean Luis Pales Matos puertorricarra (1898-1959) eta Emilio Ballagas kubatarra (1910-1954) nabarmendu behar dira.

• Nicolas Guillen (1902-1989), kubatarra eta mulatoa. Korronte honen ordezkari nagusia dela esan dezakegu. Bere lehen lanetan (Motivos de son, 1930; Sóngoro Cosongo, 1931) populazio beltzaren mundua deskribatzen du irudi tipikoen, errituen eta superstizioen bidez, besteak beste.

  Horren ondoren, beltzen baztertzea salatzen du bere lanetan, eta orokorrean, Hispanoamerikako bidegabekeria sozialak (El son entero, 1947; La paloma del vuelo popular, 1958). Batistari egiten dion oposizioa dela eta, erbesteratu egin zuten. Castroren garaipenaren ondoren, bere obrak iraultza landu zuen (Antología mayor, 1964).

  Bere poesia errekurtso erritmikoetan oinarritzen da (paralelismoa, errepikapena). Onomatopeiak, metaforak eta herri hizkeraren erreprodukzioa (lexikoa, aldakuntza fonetiko-gramatikalak) lantzen ditu.

Pablo Neruda

Liburu ugari idatzi zituen eta XX. mendeko olerkaririk bikainenetako bat dela esan dezakegu. Antzerkia eta prosa ere idatzi zituen, bere oroitzapenetan batez ere Confieso que he vivido (1977).

Bere lehen lan entzutetsua, Veinte poemas de amor y una canción desesperada (1924), klasiko bilakatu da heldutasun eta hunkiberatasunagatik. Estilo erraza du eta maitasunaren goraipamena, nerabeen estualdia eta bere haurtzaroko naturagatik sentitzen duen nostalgia elkartzen ditu bere lanetan.

Residencia en la tierra (1933-1935) krisi existentzial larri baten ondoren idazten du. Estilo surrealista hartzen du metafora liluragarri eta hermetikoez bere atsekabea eta bihotzaren iluntasuna azaltzeko.

Konpromiso politiko eta sozialetan buru belarri sartzeak krisialditik ateratzen lagunduko dio eta amaiera Canto general (1950) lanarekin emango dio. Poema liburu luzea da eta Amerikako historiari gainbegiratu bat ematen dio bertan. Azken lanetan, konpromisoa amodio kontuekin (Los versos del capitán, 1952) eta eguneroko gauzen aipamenarekin tartekatzen ditu (Odas elementales,1954-197).

Octavio Paz

Octavio Paz (1914-1998) mexikarrak ere errepublikarren alde borroka egin zuen Gerra Zibilean. Diplomazialaria zenez, kontinente ugaritan bizi izan zen. Mexikori, filosofiari eta estetikari buruz saiakera lan bikainak idatzi zituen (El laberinto de la soledad, 1950; El arco y la lira, 1956). Nobel saria eskuratu zuen 1990ean.

Hasieran idatzi zituen poesia lanak, Libertad bajo palabra (1960) lanean bilduta, konpromiso-poesia eta estetika surrealista elkartzen ditu, arazo existentzialak lantzeko (bakardadea, komunikazioa, denbora, maitasuna), hizkera askea eta hermetikoa erabiliz.

Bere hurrengo lanek (Salamandra, 1962) ekialdeko kulturaren eragina agertzen dute, bai forman (haikus) baita gaietan ere (gai esoterikoak eta misteriozkoak, nortasuna, bikoiztasuna). Bere azken urteetan hizkuntzarenganako zuen funtsezko ardura azpimarratu zuen berriro ere, eta esperimentalismo abangoardista berreskuratu zuen. Era askotako irakurketa dute garai horretan idatzi zituen lanek (Blanco, 1967) edo ikusteko poemak dira (Topoemas,1968). Literaturako Nobel saria eskuratu zuen 1990ean.

Beste poeta postabangoardista batzuk

• Nicanor Parra (1914), txiletarra. Inguruko errealitatea azaltzen duen poesia herritar eta ironiko kritikoa idazten du. Bere "antipoemetan" edo "lehergailuetan" umore beltza eta sarkastikoa, joko linguistikoak eta gai intelektualak dira nagusi. Bere lan ezagunenak La cueca larga (1958) eta Canciones rusas (1967) dira.
• Ernesto Cardenal (1925), apaiza eta politiko nikaraguarra da. Konpromiso soziala (Hora cero, 1960; Homenaje a los indios americanos, 1969) eta jainkozaletasuna (Salmos, 1964) azaltzen dira bere lanetan.

  Azken urteotako beste olerkari azpimarragarri batzuk T. Segovia (1927) mexikarra, R. Fernandez Retamar (1930) kubatarra, J. E. Eielson (1921) peruarra, J. Adoum (1923) ekuadortarra eta M. Benedetti (1920) (kontalaria ere bada) eta J.Gelman (1930) argentinarrak dira.