XX. mendeko poesia hispanoamerikarra (I). Abangoardismoa

Garai posmodernista baten ondoren, poesia hispanoamerikarrak abangoardismoa gogor jorratzen du. Bertako korronte bat, kreazionismoa, ere sortuz, mugimendu hori Espainiara esportatuko da. Urte horietan hiru idazle bikain nabarmentzen dira: Cesar Vallejo, Vicente Huidobro eta Jorge Luis Borges.

Postmodernismotik abangoardietara

Modernismoaren alderdi formalistak eta iheskorraren akidura nabarmena zen Ruben Darioren heriotza ostean (1916), eta Enrique Gonzalez Martinez mexikarrak (1871-1952) idatzitako lerro hauetan argi ikus daiteke:

«Tuércele el cuello al cisne de engañoso plumaje (...)

él pasea su gracia no más, pero no siente

el alma de las cosas ni la voz del paisaje.»

Benetakotasun grina da nagusi eta horrek olerkariak eguneroko errealitatea deskribatzera eta intimismoan babestera daramatza. Guzti hori oso argi ikusten da emakume olerkarien kasuan (84. gaia ikusi).

Emakume horiez gain, Baldomero Fernandez Moreno (1886-1950) argentinarraren tonu erraza, Ramon Lopez Velarde (1888-1921) mexikarraren erotismo eta intimismo erotikoa eta Porfirio Barba Jacob (1880-1942) kolonbiarraren sentimentalismo txundigarria ere aipatu behar dira.

Hogeigarren hamarkadan abangoardismoaren eragina islatzen da, errealismo tradizionala hautsiz eta forma berriak bilatuz. Juan Jose Tablada (1871-1945) mexikarrak olerki ideografiko idazten saiatu egiten du; kaligramen (78. gaia ikusi) edo japoniar haikuren (54. gaia ikusi) modura. Manuel Maples Arce (1898-1981) mexikarra estridentismoaren buru dabil. Uruguain kreolismoa sortzen da, estetika berriaren bertakotasuna balioesteko joera bezala.

Argentinan garrantzi berezia izaten du abangoardiako korronteek Proa eta Martín Fierro aldizkariei esker. Oliverio Girondok (1861-1897) hiriko errealitatearen deskribapena eginten du metafora ausartez baliatuz Veinte poemas para ser leídos en el tranvía (1922) lanean. Bestalde, A. Pellegrinik (1903-1973) eta E. Molinak surrealismoa lantzen dute.

Mexiko eta Estatu Batuen arteko mugan egindako autorretratua, Frida Kahlo, 1932.

Vallejo, bihozminaren poeta

Cesar Vallejo (1892-1938) peruarra, familia mestizo batean jaioa, letretan lizentziatu zen. Arrazoi politikoak zirela eta espetxeratu egin zuten, eta ondoren Parisa alde egin zuen. Frantzian txirotasunean murgilduta bizi izan zen eta han hil zen, beraz jende gutxi gogoratzen zela. Horren aurretik Errepublikaren alde borroka egin zuen Espainiako Gerra Zibilean.

Gai sozialak jorratzen zituen eleberri bat idatzi zuen, Tungsteno (1931), baina arrakasta bere obra poetikoarekin lortzen du:

  • Los heraldos negros (1919) lanak modernismoaren kutsu bat du, baina olerki askok metrika irregularra eta tonu arrunta dute dagoeneko. Gaiak sufrimendua eta estutasuna dira.
  • Trilce (1922): abangoardista. Formaren berritasunen bitartez deserrotze existentzial sakona adierazten du.
  • Poemas humanos (1929): hil ondoren argitaratutako bilduma honetan, poesia soziala eta Gerra Zibileko olerkiak batzen dira, España, aparta de mí este cáliz, esate baterako.

Huidobro eta kreazionismoa

Vicente Huidobro (1893-1948) txiletarra hispanoamerikako abangoardismo poetikoko ordezkari nagusia da, eleberriak eta antzerki lanak ere idatzi bazituen arren. Abangoardista nagusiak ezagutu zituen Parisen, eta Espainian ere egon zen. Espainian bere eragina J. Larrearengan eta Gerardo Diegorengan utzi zuen (34. eta 36 gaiak ikusi).

Kreazionismoa 1914an zabaltzen da Non serviam adierazpen bitartez. Korronte honek arteak natura imitatu behar duela dio ideia baztertu egiten du eta hitzaren bitartez errealitate berriak sortu behar direla defendatzen du, bitxikeriak ezabatuz eta metaforan oinarrituz.

Bere lanik garrantzitsuena Altazor (1931) da, zazpi kantuko olerki luze bat. Ikuspegi filosofiko, teologiko eta literarioak lantzen ditu etengabe lan horretan. Ezaugarririk aipagarrienak bi dira; erabiltzen dituen irudi iradokitzaile ilun eta zentzugabeak, eta hizkuntza suntsitzeko lan etengabea.

 

Vicente Huidobro denbora luzez bizi izan zen Parisen eta horren ondorioz, bere lanaren zati handi bat frantsesez idatzia dago.

Borgesen poesia

Jorge Luis Borges (1899-1986) argentinarra XX. mendeko literatur autore nabarmenetariko bat da. Lan narratibo bikainaz gain (88. gaia ikusi) hogeita hamar urtez bereizitako bi etapatan poesia ere idatzi zuen.

Espainian bizi izan zen 1918 eta 1921 artean, eta garai hartan Borges gaztea ultraismo (34. gaia ikusi) mugimenduan murgildu zen, bere itzuleran Argentinan zabaltzeko. Espresio garbia bilatu nahi izan zuen eta horretarako poesiaren indar nagusia metaforan jarri zuen. Garai horretan idatzi zituen liburuetariko batzuk honako hauek dira: Fervor de Buenos Aires (1923), Luna de enfrente (1925) eta Cuaderno San Martín (1929).

Zahartzaroan poesiari heldu zion berriro, baina orduan oso ezberdina zen estilo erraz eta jasoaz, gizakiaren misterioak aztertzeko eta narratiban landu zituen gai berak ikertzeko. Ondorengo lanok nabarmendu behar dira: El hacedor (1960), El oro de los tigres (1972) eta Los conjurados (1985).

Orria posta elektronikoz bidali

< * Bete beharreko alorrak

Eskerrik Asko.
artikuluan arrakastaz bidalita da.

cerrar ventana
Lagun iezaguzu hobetzen! Zure iritzia garrantzitsua da, eta horregatik eskertuko genizuke zure iritziak eta iradokizunak info@hiru.eus helbidera bidaltzea.

* Bete beharreko alorrak
cerrar ventana

 

¿Qué son los iconos de "Compartir"?

 

Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.

¿Para qué sirve cada uno?

  • facebook

    Facebook

    Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.

     
  • eskup

    Eskup

    Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.

     
  • delicious

    Twitter

    Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.

     
  • tuenti

    Tuenti

    Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.

     
  • technorati

    Google Buzz

    Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.

     
  • meneame

    Meneame

    Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.

     
 

 

cerrar ventana

Derechos de reproducción de la obra

 

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.

Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.

Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.

Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.

  Pribatutasuna

Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.

cerrar ventana