Informazio gehiago
Literatura errenazentista
Humanismoa eta antropozentrismoa
Humanismoa, hasiera batean, Italian sortu zen ahalegin eruditua izan zen, Erdi Aroan oso deformatuta zegoen kultura klasiko grekolatindarraren ezagutza zehatza berreskuratzeko. Berehala artea eta miretsitako antzinakoen pentsaera eta bizimodua berpizteko helburua zuen mugimendu zabala bihurtu zen.
Honen ondorio nagusia munduak eta gizakiak berriro balioa hartzea izan zen. Erdi Aroan Jaungoikoa unibertsoaren gunea zela pentsatzen zen (teozentrismoa) eta munduko existentzia betiko bizitzara heltzeko izapide bat besterik ez zela. Orain gizakia munduaren erdian kokatuta geratuko da (antropozentrismoa) eta bizitza sakonki bizitzekoa dela uste izango da.
XV. mendeko humanista italiarrak, C. Salutati edo P. Bracciolini esaterako, XIV. mendeko autore handien eredua jarraituz (Dante, Petrarka eta Boccaccio) (52.gaia ikusi), antzinako eskuizkribu latindarrak aurkitzen eta beren forma eta edukiak imitatzen ahalegindu ziren. XVI. mendean, konkistatu berria zen Konstantinoplatik ihes egiten zuten jakintsu greko asko heldu ondoren, kultura grekolatindarra bere osotasunean berregitea lortuko da. Humanistarik nabarmenena Lorenzo Valla da.Italia, Errenazimentuaren osotasuna
Italiako hiri estatuetan espiritu errenazentistak literatur formak berritzen ditu XV. mendetik aurrera. Alde batetik, literatura garrantzitsua dago latinez: horrela Marsilio Ficino (1433-1499) edo Pico della Mirandola (1463-1494) filosofoek ideia platonikoak zabaldu zituzten. Bestetik, genero eta lan klasikoak italierara egokitzen joango dira:
- Lirika: Petrarkaren imitatzaileek bezala, Angelo Polizianoren (1454-1494) poesiak mundu pagano, idealizatu eta mitologikoa agertzen du. Lorenzo de Medicis (1449-1492) ere nabarmentzen da. Poeta bikaina da, eta gainera Florentzia osperik handieneko unean zegoenean, bertako agintari izan zen.
- Epika: epopeia landua berreskuratzen da Matteo Boiardoren (1441-1494) Orlando enamorado eta Ludovico Ariostoren (1474-1533) Orlando furioso lanekin, bertan gai karolinjioak fantasia ikaragarriarekin birsortzen dira. Kutsu heroikoago eta kristauago batek bereizten du Torquato Tassoren (1544-95) Jerusalén conquistada, lehenengo Gurutzadan kokatua.
- Nobela: Iacopo Sannazzarok (1456-1530) bere Arcadia lanarekin artzain nobelari hasiera ematen dio, maitasunezko gatazkak eta giro bukolikoa elkartuz arrakasta handiko azpigenero bihurtuko da (12. gaia ikusi).
- Dotrina prosa: Nicolas Maquiavelok (1469-1527) lehenengo politika hitzarmen modernoa idatzi zuen: El príncipe.
Beste literatura errenazentista batzuk
Kontinenteko gainerakoak ez ziren sor agertu Italiatik etorritako berrikuntzen aurrean. XV. mendean jada aurrea hartzen duten ezaugarriak ikus badaitezke ere, bakarrik XVI. mendean hitz egin daiteke Europako Errenazimentu bati buruz, oso bikaina izan zena herrialde erromanikoetan.
Frantzian hiru figura nagusi nabarmentzen dira:
- François Rabelais (1494-1553), mediku eta intelektual handia grekoan aditua, Gargantúa y Pantagruel nobela komiko eta nahasiaren egilea da. Bertan, protagonistak diren bi erraldoien ibileren harian, garaiko gizartea satirizatzen da sormen linguistiko eta narratibo handiz.
- Pierre de Ronsard (1524-1585), inspirazio petraskista duen olerkari emankorra. Sonetos para Helena lanean maitasun berantiarra islatu zuen. Beste poeta nabarmen batzuk Joachim du Bellay (1522-1560) eta Theodore d'Aubigne (1552-1630) dira, azken hau erlijio gerrari buruzko epopeia den Las trágicasen egilea da.
- Michel de Montaignek (1533-1592) genero berri bat sortu zuen Ensayos lanarekin. Hauek ikuskera pertsonal batetik eginak dauden mota guztietako gaiei buruzko gogoetak dira.
- Portugalen ere Petrarkaren jarraitzaileak diren poetak aurkitzen ditugu, Francisco Sa de Miranda (1481-1558) esate baterako; eta, batez ere, portugaldar olerkaririk nagusiena den Luis de Camoens (1524-1580), Os Lusiadas lanaren egilea. Epopeia landu eta aberkoia da, Vasco de Gamaren espedizioei buruzko ia bederatzi mila bertsoz osatua.
- Errenazimentu alemaniarra erlijio kutsuz betetzen da; izan ere, berritzaile handia den Martin Luterok (1483-1546), egia esan oso humanista ez dena, aleman literario eta jasoa sortzen du bere ideiak zabaltzeko.
- Ingalaterran, Thomas Wyattek (1503-42) eta H. Howardek, Surreyko kondeak (1517-47) Italiako kutsua duen poesia sartzen dute. Azken honekin poesia ingelesean hain ohikoa zen hamaika silabako bertso lerro zuria (errimarik gabekoa) finkatu zen. Olerkaririk nabarmenenak Philiph Sidney (1554-1586) eta Edmund Spenser (1552-1599) dira. Eragin klasikoak Isabelen garaiko eklosio handia aurreratzen duen antzerkiaren nolabaiteko garapena adoretzen du.
Espiritu antropozentrista berriaren sinbolorik onena David da. Hau Miguel Angelen eskultura ospetsua da. Giza gorputzaren edertasunaren gorespenarekin harmoniazko eredu grekoarekin elkartzen da. Errenazimentuak ordena guztietan arau klasikoetarako itzulera adierazi zuen.
Orria posta elektronikoz bidali
¿Qué son los iconos de "Compartir"?
Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.
¿Para qué sirve cada uno?
Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.
Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.
Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.
Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.
Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.
Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.
Derechos de reproducción de la obra
-
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.
Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.
Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.
Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.
Pribatutasuna
Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.