Latinezko literatura

Italiako erdigunetik abiatuta, erromatarrek Antzinaroko inperiorik sendoena eratu zuten Mediterranioren inguruetan. Hala ere, Greziak -orduan Erromaren mende- konkistatzaile indartsuak konkistatu zituen bere kulturarekin. Izan ere, grekolatindar kulturaz ezagutzen den zibilizazioen bat-egiteak literatura latindarraren obra nagusiak sortu zituen.

Antzerkia: Plauto eta Terentzio

Erroman lehen garatutako generoa antzerkia izan zen. Jatorria bertako tradizioan izan bazuen ere, helduaroa Greziako Komedia Berriak ekarri zion (2. gaia ikusi). Komedia latindarrak greziar giroa uztartu zuen latindarren izaerarekin eta latinezko herri hizkerarekin.

Argumentua apainegia izaten zen, eta protagonistak hiriko klase ertainetakoak ziren. Gai eta pertsonaia nagusiak ere beti berberak izaten ziren:

  • Bikote gazte baten maitasun minak eta penak, esklabo buruargi batek lagunduta.
  • Merkatari, agure gordin edo soldadu harroputzak, beti ziria sartuta bukatzen dutenak.
  • Ume galduak, hainbat urteren buruan berriro aurkituak.

Erromako komediagilerik ospetsuena eta oparoena Plauto izan zen (K. a. 254-184). Bere asmo nagusia barrea eragitea izanik, egoera lizun eta barregarriez baliatzen zen. Solasetan argi antzematen da herri latina. Bere obra ugarietako nabarmenenak hauek dira:

  • La olla: gizon zeken bat, alabak eta haren mutil-lagunak engainatua.
  • Anfitrion: emakume bat limurtu nahian, Jupiterrek haren senarraren antza hartzen du. Ondorioz, nahasmenak eta liskarrak izango dira senar-emazteen artean.

Terentzioren (K. a. 184-159) komedietan, El eunuco ala Heautontimorumenosetan adibidez, argumentua ez da horren nahasia, eta pertsonaiak berak ere ez dira hain barregarriak, bai ordea psikologiaren aldetik landuagokoak. Darabilten latina, Plautorena baino dotoreagoa, eredutzat hartzen zen eskoletan.

Tragediak garrantzi apalagoa izan zuen. Ospea lortu zuen egile bakarra, Seneka, inperioaren garaikoa da (K. a. 4-K. o. 65), eta bere lanetan nabaria da Euripidesen kutsua. Filosofo estoikoa, Cartas a Lucio lanaren autorea ere da.

Prosa: oratoria eta historiografia

Errepublikaren garaian, oratoria nahitaezkoa zen politika jomuga zuten gazteen hezkuntzan. Ulertzekoa denez, Inperioa etorri zenean garrantzia galdu zuen.

Zizeron izan zen latinezko hizlaririk trebeena (K. a. 106-54). Kontsulatura iritsi zen, eta tratatu filosofikoak idatzi zituen, Discusiones tusculanas edo De la vejez bezalakoak. Catalinarias eta Filipicas tiraniaren kontrako hitzaldi ereduak ziren.

Historia beste genero nagusia da latinezko prosan. Julio Zesar jenerala eta politikaria izan zen lehenengo egiletako bat (K. a. 100-44), bere kanpaina militarrak idatziz bildu baitzituen hurrengo idazkietan: Comentarios a la guerra de las Galias eta Comentarios a la guerra civil. Salustio historialaria errepublikaren garaian jardun zen (K. a. 86-35).

Inperioaren garaian bi izen gailendu ziren:

  • Tito Livio (K. a. 59-K. o. 35). Latindarren iragana, Augusto enperadorearen garaiera artekoa, goresteko asmoz, berealdiko kronika bat idatzi zuen: Desde la fundación de Roma.
  • Tazitok, aldiz (K. o. 55-120), I. mendeko enperadoreen hilketen eta botere borroken berri eman zuen Historias y anales bere obretan. Ikuspegi objektiboagoa eta etsiagoa azaldu zuen.

Poesia latindar handia

Poesia latindarra, Greziar epika eta lirika oinarritzat izan zituen arren, idatzia eta maila jasoagokoa izango zen, Greziako poesia kantatuaren eta bere ahozko izaeraren aldean.

Honakoak dira Errepublikaren garaiko poetarik nabarmenenak:

  • Lukrezio (K. a. 99-55?). Filosofia epikurear eta atomista azaldu zituen poema zientifiko luze batean De la naturaleza.
  • Katuloren (K. a. 84-54) poema fin eta dotoreetan, maitasun psikologia asaldura eta sufrimenduaren nahaste gisa agertzen da.

Augustoren erregealdian latinezko poesiak benetako urre-aldia izan zuen. Hauek izan ziren egile ospetsuenak:

  • Virgilio (K. a. 70-19), Erromako poeta nazionala eta ondoko obren egilea:
    • Bucolicas, landa aldeko bizimodua goraipatzen duten artzain giroko poemak.
    • Georgicas poema, nekazal tekniken berri ematen duena.
    • Eneida, latinezko poema epiko gorena.
  • Horazio, segur aski latindar poetarik gailena (K. a. 65-8). Era askotako gaiak jorratu zituen Odas y Epistolas bere obretan (satira, bizimodu xumearen gorespena, literatur kritika).
  • Ovidio (K. a. 43-K. o. 17). Bere arteari buru-belarri emandako poeten eredua; Arte de amar bezalako maitasun jarduerarako aholkuak idatzi zituen, baita elezahar mitologikoak ere bildu zituen Metamorfosis lanean. Erromatik erbesteraturik, bere nahigabea azaldu zuen Tristes lanean.
  • Tibulok eta Propertziok (K a. 60-19; K. a. 47-14), elegiazko poetak deituek, maitasun gaiak erabili zituzten estilo benaz eta esakunez aberastuaz.

Latinezko beste poeta gogoangarri batzuk: Lukano (39-65), Farsalia poema epikoaren egilea; Fedro alegia idazlea (K. a. 10- K. o. 50); Martzial, epigrama izeneko olgeta idatzi labur eta zorrotzen egile, eta Juvenal (40-104; 50-140).

Virgilio Musekin. Nekazaria jatorriz, ez zuen sen handirik gizarte bizitzarako, eta beti bizi izan zen gizartetik bakarturik eta ikasteari emanda. Bucolicas bere obrari esker familiaren lursailak konfiskaziotik berreskuratu zituen. Perfekzionista nekaezina, hamar urte baino gehiago eman zuen Eneida idazteko, eta hilzorian zegoela ere, obraren eskuizkribua eskatu zuen erretzeko asmoz, ez baitzegoen konforme egindakoarekin.

Orria posta elektronikoz bidali

< * Bete beharreko alorrak

Eskerrik Asko.
artikuluan arrakastaz bidalita da.

cerrar ventana
Lagun iezaguzu hobetzen! Zure iritzia garrantzitsua da, eta horregatik eskertuko genizuke zure iritziak eta iradokizunak info@hiru.eus helbidera bidaltzea.

* Bete beharreko alorrak
cerrar ventana

 

¿Qué son los iconos de "Compartir"?

 

Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.

¿Para qué sirve cada uno?

  • facebook

    Facebook

    Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.

     
  • eskup

    Eskup

    Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.

     
  • delicious

    Twitter

    Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.

     
  • tuenti

    Tuenti

    Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.

     
  • technorati

    Google Buzz

    Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.

     
  • meneame

    Meneame

    Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.

     
 

 

cerrar ventana

Derechos de reproducción de la obra

 

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.

Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.

Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.

Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.

  Pribatutasuna

Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.

cerrar ventana