Errealismoaren gainditzea

Errealismoa, Ingalaterrako narratiba viktoriarra menperatu izan zuen joera deskriptiboa, mendeen arteko aldian beste joera batez ordezkatzen da, pertsonaien psikologia eta moralean sakondu eta gizarte kritika handitu egiten duena.

Badira, hala ere, tradiziozko joera errealista jarraitzen dutenak, John Galsworthy (1867-1933) esaterako, La saga de los Forsyte nobela seriearekin. Baina George Meredithek (1828-1909) banakakoen amodioaren psikologiaren azterketa sakonean gelditzen da.

Interesgarriagoa da Thomas Hardy (1840-1928), poeta ere izan zena. Bere nobeletan (Tess la de los Ubervilles, 1891, edo Judas el oscuro, 1895), erabat ezkorrak direnak, gizarte eta amodiozko ezbeharrak protagonisten gainean erortzen dira.

Henry James (1843-1916) Europan urte askotan bizi izan zen amerikar aberatsa zen. Bere nobela luzeak, Retrato de una dama adibidez, (1881) edo Las alas de la paloma (1902), maila altuko klaseei buruzkoak dira eta Amerika eta Europaren arteko diferentziak azpimarratzen dituzte, pertsonaien kontzientzia aztertuz.

Garrantzitsuak dira bere nobela motzak ere, Otra vuelta de tuerca (1898) esaterako, mamuei buruzko istorio ikaragarria, edo La lección del maestro bere beste gai nahiagokoena: sortze artistikoa.

Iparramerikako beste idazle batzuk dira: Edith Wharton (1862-1937), Jamesen jarraitzailea Ethan Frome (1905) eta La edad de la inocencia (1920) obrekin, eta Theodore Dreiser (1871-1935), bere nobela tragikoak negozioen munduan girotzen duena (Una tragedia americana 1926).

Abenturak eta genero nobela

Abentura exotikoa eta irudimena, izugarrizko narratzaile onak dituena, beste aukera bat eman zuen errealismoaren aurrean.

• Robert L. Stevensonek, estilo handiko idazlea, fabulak kontatzeko erraztasun handia erakusten du bere abentura nobeletan (La isla del tesoro, 1883; La flecha negra, 1888; El señor de Ballantrae, 1889). Ipuin asko egin zituen eta berea da El extraño caso del Dr. Jekill y Mr. Hyde, (1886), pertsonalitate bikoitzaren kasu baten bitartez egiten duen ongia eta gaizkiaren azterketa.
• Joseph Conrad (1857-1924) atzerriratu poloniarra izan zen eta ingelesa hartu zuen bere obra berantiarra idazteko. Bere esperientzia luzea itsas gizon bezala, bidaietako nobeletarako aprobetxatu zuen (Lord Jim, 1900; El corazón de las tinieblas, 1902 Nostromo, 1904) patu tragikoko pertsonaiak dituztenak. Beste nobela batzuk, hauek bezain ezkorrak, terrorismoari buruzkoak dira, esaterako, El agente secreto (1907).
• Ruyard Kipling (1865-1936), poeta, narratzailea eta Nobel Saria 1907an, inperialismo britainiarraren kantari ofiziala izan zen, baina kritika ere ez zen falta. Jaiotzez Indiakoa, bertan girotu zituen bere nobelarik hoberenak, El libro de la selva (1894) eta Kim (1901). Bere ipuinak ere aipatzekoak dira.
• Bigarren planoan geratzen dira A. Conan Doyle (1859-1930), Sherlock Holmes detektibe hilezkorraren sortzailea eta abenturazko nobela zirraragarrien egilea (El mundo perdido), eta Herbert G. Wells (1886-1946), gizarteaz zituen kezkak azaltzen zituzten zientzia-fikziozko nobelak idatzi zituena (La máquina del tiempo, 1895; El hombre invisible, 1897; La guerra de los mundos, 1898).

Estetizismoa: Oscar Wilde

Edertasun perfektua bilatzeko grina, Frantziako poesia garaikidean hain garrantzitsua, (70. gaia ikusi), mende bukaerako poesia ingelesean ere gertatzen da. Walter Pater (1839-1894) izan zen joera hau zabaldu zuena, "artea arteagatik" ideiaren teorikoa, Mario el epicúreo bere nobela historikoan alegorikoki islatzen duen kontzeptua.

Estetizismoaren ordezkari nagusia Oscar Wilde izan zen. Izan ere, dandy eta snob probokatzaile bezala bizi izan zen, hasieran miretsi eta gero baztertu egingo zuen gizartean.

Arrakasta handia lortu zuen irudimena eta parodiaz beteriko antzezlan korapilotsuekin, kritika soziala agerian utziz, esaterako: El abanico de lady Windermere (1892) edo La importancia de llamarse Ernesto (1895). Salomé (1894), dekadenteagoa, debekatuta izan zen.

Narratzaile bezala, haurrentzako ipuin ederrak idatzi zituen eta El retrato de Dorian Gray nobela (1891), beti eder eta gazte mantentzen den libertino baten istorioa, bere gaiztakeria gero eta itsusiago bihurtzen den koadro batetara pasatzen dena. Kartzelan De profundis bere gutun hunkigarria idazten du eta Balada de la Cárcel de Reading poema.