Erdi Aroko lirika eta narratiba

Hasieran, literatura beti agertu da bertsotan paratua. Horrek erraztu egiten zituen kantua eta errezitazioa, ezinbestekoa dena obra bat entzule eskolagabeen artean zabaltzeko. Beraz, Erdi Aroan bi generoak bertsotan idatziko dira, baina narratiba berehala baliatuko da prosako testuez.

Erdi Aroko lirika

Erdi Aroko tarte zabalenean, kultura idatzia klerikoen esku egon zen batez ere, eta latin hutsez idazten zen. Herri xeheak, ordea, Europako hizkuntza berriez kantatzen zituen bere abesti xumeak, gai nagusitzat jaia, maitasuna eta lana zituela. Poesia horren adibide gehienak galduta daude, egileak herrikoak eta ezezagunak zirelako. Dena den, aleren bat edo beste iritsi zaigu, batez ere Iberiar penintsulan (3. gaia ikusi).

Poesia probentzala edo trobadore poesia

Herri hizkuntzei dagokienez, maila jasoko poesia lirikoa probentzeraz egin zen lehenbizikoz. Eskola hori Frantziako hegoaldean sortu zen XII. mendearen hasieran, eta bere eraginez antzeko literatura agertu zen Europako beste hizkuntza batzuetan, batez ere frantsesez, katalanez, galego-portugesez (cantigas) eta alemaneraz (minnesang).

Konposizio berri horiek berezko ezaugarri nabarmenak zituzten. Egileak, trobadoreak, ezagunak ziren, eta musikaz lagunduta zabaltzen zituzten. Juglareen antzekoak ziren, jantziagoak eta itzal handiagokoak, ordea, baina ez ziren klerikoak. Haien artean nobleak zein plebeioak zeuden.

Gaiei dagokienez, ondoko azpigeneroak bereizten ziren:

  • Canso: maitasun poesia, literatur maila jasokoa.
  • Sirventes: poesia satirikoa, elkar zirikatzekoa edo kritika moralak egitekoa.
  • Pastorela: zaldun baten eta neska artzain eder baten elkar topatzea kontatzen du.
  • Planh: hileta-eresia.
  • Tenso: bi poetaren arteko eztabaida.

Maitasun adeitsua

Trobadoreen entzule gehienak aristokratak ziren, gero eta finagoak eta gerrarako grina gutxiagokoak. Haientzat, trobadoreek ereduzko maitasun-ideal bat osatu zuten, maitasun adeitsua delakoa, Andreas Capellanusen Sobre el amor obran jasotakoa (XII. mendea).

Eredu horren bidez feudalismoa maitasun harremanetara egokitu zen. Jauna andre bat zen, noblea eta ezkondua. Poeta, haren morroi eta zerbitzari zintzoa, isilean erabat maiteminduta zegoen berarekin. Bere maitea lortu ezinik, maiteminduak sufritu egiten zuen, baina baita bere burua araztu ere.

Erdi Aroko narratiba

Nobela adeitsua edo abenturazkoa

Erdi Aroaren amaieran, epika bazter geratu zenean, zaldunen inguruko gaiak nobeletan iraun zuen. Gesta kantuak ez bezala, genero berria irakurtzekoa zen. Horregatik ere, narrazioa konplexuagoa zen, eta egileak ezagunak eta jantziagoak.

Giro feudaleko gerrarien eta armaden ordez, protagonista zaldun ibiltaria da, beti abentura miragarrien bila. Ahulen alde azaltzen da, erraldoien eta munstroen kontrako borrokan, fantasiazko inguru geografiko baten barnean. Maitasunak ere berebiziko garrantzia du, trobadoreen maitasun adeitsuaren ildotik.

Generoaren aitzindaria Chretien de Troyes izan zen, XII. mendearen bigarren erdian. Bere obrak laburrak ziren, oraindik zortzi silabako lerroez osatuak; adibidez Erec y Enid, Lancelot o El caballero de la carreta, Perceval o El cuento del Grial. Haiekin finkatu zen «Bretainiako gaia» delakoa zaldun literaturaren eredu gisa, hots, Arturo erregea eta Mahai Biribileko zaldunen ibilerak Grial Sainduaren bila.

Harrezkero bigarren mailan geratu ziren XIII. mendeko beste nobela batzuk, bertsotan eginak eta Antzinaroko pertsonaietan oinarrituak. Era berean, bere egin zituen Tristan eta Isoldaren maitasun tragikoa lantzen zuten nobelak. Aipatzekoa da, bestalde, Maria Frantziakoa emakume poeta, zaldun kontakizun laburren egilea.

Ordura arte, prosa soilik erabiltzen zen historiografian edo zientzia liburuetan; XIII. mendean lehenbizikoz agertu ziren prosaz idatzitako elezahar arturikoak: frantsesezko Lancelot-Graal luzea edo Gottfried von Strassburgen Tristán alemaniarra, kasu. Haien ondoren ugariak izango ziren frantsesezko eta probentzerazko zaldun nobelak eta abenturazkoak. Espainiari dagokionez, korronte horretakoak dira La Gran conquista de Ultramar eta El caballero Zifar, biak XIV. mendekoak.

Beste lan aipagarri batzuk

  • Roman de Renart (XII-XIII m.): poema sorta honetan epika eta nobela adeitsua barregarri ageri ziren; protagonista Renart da (azeria), gizakien gizartea imitatzen duen animalien gizarte batean.
  • Roman de la Rose: poema luze honek, hogei mila lerrotik gorakoak, arrakasta handia lortu zuen XIV. eta XV. mendeetan. Lehen zatia (lau mila lerro inguru) Guillaume de Lorrisek idatzi zuen 1225. urte aldera; maitasun adeitsuaren alegoria moduko bat da (gazte bat lorategi batean sartu eta Arrosarekin maitemintzen da). Beste zatia -saiakera kutsu nabariagokoa eta interes gutxiagokoa- Jean de Meungek idatzi zuen berrogei urte geroago.

Lanzarote del Lago obrako miniatura bat, 1490eko argitaraldi batean (Parisko Liburutegi Nazionala). Arturo erregea Cameloteko hirian sartzen.

Orria posta elektronikoz bidali

< * Bete beharreko alorrak

Eskerrik Asko.
artikuluan arrakastaz bidalita da.

cerrar ventana
Lagun iezaguzu hobetzen! Zure iritzia garrantzitsua da, eta horregatik eskertuko genizuke zure iritziak eta iradokizunak info@hiru.eus helbidera bidaltzea.

* Bete beharreko alorrak
cerrar ventana

 

¿Qué son los iconos de "Compartir"?

 

Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.

¿Para qué sirve cada uno?

  • facebook

    Facebook

    Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.

     
  • eskup

    Eskup

    Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.

     
  • delicious

    Twitter

    Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.

     
  • tuenti

    Tuenti

    Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.

     
  • technorati

    Google Buzz

    Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.

     
  • meneame

    Meneame

    Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.

     
 

 

cerrar ventana

Derechos de reproducción de la obra

 

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.

Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.

Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.

Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.

  Pribatutasuna

Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.

cerrar ventana