Informazio gehiago
Mesopotamia
Lehenengo zibilizazioak
Mesopotamiar lurraldea eskualde handi bitan banatzen da: Goi-Mesopotamia edo Asiria, asiriarrak bizi izan ziren lekua, Iparraldean dagoena; eta Behe-Mesopotamia edo Kaldea, sumertarrak eta akadiarrak bizi izan ziren eskualdea, hegoaldean kokatzen dena.
K.a. III. milurtekoan boteretsuenak sumertarrak izan ziren. Hauek, beren artean independenteak ziren hiri-estatuetan antolatu ziren eta Ur, Uruk, Nippur eta Lagash izan ziren nagusienak.
K.a. 2300 urte inguruan, Akkadeko Sargon erregeak sumertar hiriak indarrez hartu zituen eta Akadiar Inperioa sortu zuen. Geroago nagusitasuna Babilonia hirira pasatu zen eta han Hammurabi erregea nabarmendu zen. Ondoren asiriarrengana pasatu zen, Mesopotamia osoa menderatu zuen herri borrokalaria zena eta bere inperioa Mediterraneo itsasoraino hedatu zuena.
Asiriar Inperioa erori eta gero, mesopotamiar zibilizazioak Babilonia eta bere erregea zen Nabukodonosor II.aren boterepean goreneko mailako garai berri bat izan zuen.
K.a. VI. mendean, persiarrek Asiria eta Kaldea hartu zuten eta honek mesopotamiar zibilizazioaren amaiera suposatu zuen.
Ekarpen kultural handiak
Beste mesopotamiar zibilizazioen oinarria den sumertar zibilizazioak, historiako asmakizun eta aurkikuntza garrantzitsuenak egin zituen:
- Idazkera, buztinezko oholtxoen gainean, falka itxurako ebakiduraz egindakoa (zeinu kuneiformeak). Hasiera baten komertzial eta administrazio-lanetarako erabili zen idazkera, geroago literaturaren jaiotza ekarri zuelarik. Hau nabarmenki adierazita ageri da Gilgameshen poeman.
- Gurpila, garraio -edo borroka-gurdietarako nagusiki erabili zena.
- Goldea, zeinari haziak zituen ontzi bat ipintzen zioten, eta hazi hauek beheko alderaino tututxo batetik jaisten ziren, ereitea errazteko.
- Astronomia eta metereologia, hauei esker urteko egutegia egin ahal izaten zen eta gainera zentzu erlijiosoa zuten, etorkizuna aurrez ikustearekin lotuta.
- Matematikak, astronomia eta geometria lauarekin lotuak, lurren banaketara egokituak. Sistema hirurogeitarra erabiltzen zen, 60 zenbakian oinarritua (zirkulua 60 gradutan banatzen zen, ordua 60 minututan eta minutua 60 segundotan).
- Legeak, Hammurabiren Arrastoa moduan ezagunak, non, Samash jainkoaren irudipean eta Hammurabi erregearen ondoan, historian ezagutzen den lehenengo lege kodea idatzita ageri da.
Mesopotamiar gizartea
Sumertarrek Mesopotamian nekazaritza oparoaren oinarriak ezarri zituzten, Tigris eta Eufrates ibaien urteroko ur-goraldiak ezagutu eta kontrolatuz. Ureztatzeko presa eta ubideak eraiki zituzten, goldea erabili zuten eta nekazaritza-lanetan laguntzeko astoa eta idia etxeratu zituzten.
Lehendabiziko sumertar hiri-estatuetako bizimodua tenpluaren inguruan antolatzen zen. Tenplu hauek hiriko jainko babestuari eskainitakoak izaten ziren eta gobernuaren, justizia auzitegiaren eta eskolen egoitza gisa erabiltzen ziren. Tenplua lurren eta artisauen lantokien jabea zen eta biztanle guztiek berarentzat egiten zuten lan. Aurrerago, erregeek gobernuak zuzenduko zituzten eta jauregiak lehenago tenpluak egiten zituzten zereginak egitera pasatu ziren.
Bai tenplu zein jauregietan funtzionario ugari egoten ziren: idazlariak, ikuskatzaileak, mezulariak, kontulariak eta abar. Nekazariek soldata bat jasotzen zuten eta laboreak (garia eta garagarra), espelta, indabak, garbantzuak, pepinoak eta abar lantzen zituzten. Artisau-mota desberdinak zeuden: eltzegileak, ehuleak, arotzak, urregileak, perfumistak eta abar.Erliebe honetan sumertar bizimoduaren eszena bat deskribatzen da: erregea musika entzuten.
Data garrantzitsuak
- h. 6000 Sumertar eta akadiar talde ibiltariak Behe-Mesopotamian finkatzen dira.
- h. 3500 Sumertar hiri-estatuen garapena.
- 3100 Ur-Nima dinastiaren garaian Lagashen goreneko unea.
- 2350 Akadeko Sargon I.aren erregealdia hasten da. Honek sumertar eta akadiarrak batzen ditu eta bere inperioa Ipar-mendebalde eta Ekialderantz hedatzen du.
- 2200 Gutien nagusitasuna, Persiatik etorriak.
- 2100 Amoritek Babilonia eraikitzen dute.
- 2050 Urgo III. dinastiaren hasiera.
- 2000 Urgo basailua den Lagasheko Gudea erregea sumertar ohiturak berriztatzen saiatzen da.
- 1792 Babilonian Hammurabiren erregealdia hasten da.
- 1244 Tukulti-Ninurta asiriarraren erregealdia hasten da, zeinek hedapen iragankorra hasten du.
- 1157 Nabukodonosor I.ak Babilonia kassiten agintetik askatzen du.
- 935 Asiriar inperioaren berpiztea.
- 870 Assurnasirpal II.aren erregealdia. Hau bere krudeltasunagatik ezaguna da.
- 731 Sargon II.a asiarraren erregealdia, inperio handi bat eraikitzen duena.
- 612 Nabopolasarrek neobabiloniar inperioa eratzen du.
- 604 Nabukodonosor II.ak bere erregealdia hasi eta Babiloniari bere antzinako ospea itzultzen dio. Judu asko Babiloniara erbesteratzen ditu.
- 539 Persiako Ziro II.ak Babilonia menderatzen du.
Orria posta elektronikoz bidali
¿Qué son los iconos de "Compartir"?
Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.
¿Para qué sirve cada uno?
-
Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.
-
Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.
-
Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.
-
Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.
-
Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.
-
Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.
Derechos de reproducción de la obra
-
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.
Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.
Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.
Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.
Pribatutasuna
Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.
- Antzinaroko zibilizazioak
- Los orígenes de la humanidad
- Prehistoria Euskal Herrian
- Mesopotamia
- Egipto faraonikoa
- Israel eta Fenizia
- Egeoa eta Persia
- Grezia klasikoa
- Helenismoa
- Erromatar Errepublika
- Erromatar Goiz-Inperioa
- Erromanizazioa Euskal Herrian
- Iberiar penintsula Garai Zaharrean
- Kristautasuna
- Inperio Baxua eta Erromako gainbehera
- Bizantzio
- Toledoko bisigodoen erresuma
- Islama
- Europa karolinjioa
- Europa milagarren urtera arte