Bake armatua

XX. mendearen lehen hamarkadak frantziar eta ingeles inperioen goieneko unea ezagutu zuen Afrika, Asia eta Ozeanian. Koloniengatik egon zen lehiak ordura arte ezagutu ez zen gastu militarra eragin zuen, Lehen Mundu-Gerraren tragedian amaitu zena.

Aliantza anitzen sistema

1914-1918ko gatazka handiaren aurretiko mundua nazioen hiru talde handitan banatua zegoen:

  • Potentzia kolonialak: Erresuma Batua, Frantzia, Belgika, Holanda, Alemania, Italia, Portugal, Espainia, Estatu Batuak, Errusia, Danimarka, Turkia eta Japonia.
  • Kolonialak ez ziren eremu independenteak: Latinoamerika, Txina, ekialdeko Europa.
  • Koloniak: Afrika, Asiako hegoalde eta hego-mendebaldea, Ozeania, Kanada, Guyanak.

Kolonien banaketa ezberdinak (mundu azalaren %60 baino gehiago), batez ere, Erresuma Batua eta Frantzia lagundu zituenak, mundua bi bloketan polarizatzea ekarri zuen:

  • Aliantza Hirukoitza: Alemaniak, Austria-Hungariak eta Italiak osatutakoa, hau da, banaketa kolonialean gutxien mesedetutakoak. Otomandar Inperioa eta Bulgaria Aliantza Hirukoitzera atxiki ziren, Lehen Mundu-Gerra piztu zenean.
  • Entente Hirukoitza: Ingalaterrak, Frantziak eta Errusiak osatutakoa, hau da, inperio kolonial zabalenak zituzten Estatuek. Gerra Handian zehar Estatu Batuen, Portugalen, Belgikaren, Greziaren, Serbia eta Montenegro, Japonia eta Italiaren laguntza izan zuten. Azken honek Batasun Hirukoitza gerra hasi baino lehen utzi zuen.

Lehen Mundu-Gerra aurretiko gastu militarrak.

Tentsio-guneak: 1914ko gerraren arrazoiak

1914ko gatazkaren aurreko urteetan gerra prestatzen ari ziren tentsio gune batzuk zehazten joan ziren:

  • Lehengaien eta merkatuen behar orokorra industriarentzat, honek hedaketa inperialista bultzatu eta potentzien arteko topaketak eragin zituelarik.
  • Germaniar inperialismoa: Alemaniak lurralde zabalagoak eskatzen zituen Afrikan, artean Txina eta Amerika latinoan barneratzen saiatzen zelarik. Ingalaterrak eta Frantziak alemaniar nahiak oztopatzen saiatu ziren.
  • Anglo-alemaniar itsas lehia: Alemania eta Ingalaterra lehian zebiltzan itsasoaren gaineko nagusigoa lortzeko, nazioarteko merkataritzaren ibilbide garrantzitsuena zena.
  • Muga-liskarrak Alemania eta Frantziaren artean, batez ere Sarre-ko arro karboniferoan, nahitaezkoa industriarentzat.
  • Errusiaren barneratze kolonial baten saiakerak Balkanetan, turkiar eta austriar-hungariar interesekin topo egiten zutenak.
  • Otomandar Inperioa banatzeko egitasmoa Frantzia eta Ingalaterraren artean.
  • Nazionalismoen sumintzea, batez ere Frantzia, Alemania, Italia eta Serbian, errusiar Inperioko beste lurralde batzuetan (Polonia, Finlandia, Estonia, Letonia eta Lituania), eta austriar-hungariar Inperioan (Txekoslovakia, Hungaria, Errumania, Kroazia, etab.).

Flyer I., lehen hegazkina, gerra egiteko eran ere iraultza suposatuko zuen garraio bidearen aitzindaria. LIBURUTEGI NAZIONALA, MADRIL.

Armamentu-lasterketa

Arlo ekonomikoko etsaitasunak hurrengoan ere nabaritu ziren:

  • Europar potentzia handien berrarmatze orokorra eta igoera handia gastu militar europarrean: mende hasieratik 1914. urteraino hirukoiztera iritsi zen Alemanian.
  • Momentu hartaraino ezagutzen ez ziren gerra asmakizun berrien agerpena: metrailadoreak, arma automatikoak eta, batez ere, gurdi blindatuak, gas toxikoak eta hegazkintza.

Data garrantzitsuak

  • 1901 Kubaren independentzia, dena dela Estatu Batuek zainduriko lurralde bezala mantentzen dena.
  • 1903 Panama Kolonbiatik independizatzen da. Wright anaiek historiaren lehen hegazkina eraikitzen dute.
  • 1904 Frantzia eta Ingalaterraren arteko Ententearen osaketa.
  • 1905 Errusiar-japoniar gerra amaitzen da Japoniaren garaipenarekin, bere inguruan garrantzizko potentzia bihurtzen delarik. Lehen saiakera iraultzailea Errusian. Potemkin korazatuko matxinada. Norvegiaren independentzia, ordura arte Suediaren eskutan zegoena.
  • 1907 Errusia Ententearekin batzen da.
  • 1908 "Gazte turkiarren" matxinada. Nazioa modernizatzearen lehen saiakerak. Bulgaria, Kreta eta Bosnia-Herzegovinaren galera.
  • 1912 Italiar-turkiar gerra bukatzen da. Italiak Dodecanesoko irla estrategikoen kontrola segurtatzen du, Egeo itsasoaren sarrera kontrolatzen dutenak.
  • 1913 Panamako ubidearen eraiketa bukatzen da, Estatu Batuen subiranotasunpean gelditzen dena.

Orria posta elektronikoz bidali

< * Bete beharreko alorrak

Eskerrik Asko.
artikuluan arrakastaz bidalita da.

cerrar ventana
Lagun iezaguzu hobetzen! Zure iritzia garrantzitsua da, eta horregatik eskertuko genizuke zure iritziak eta iradokizunak info@hiru.eus helbidera bidaltzea.

* Bete beharreko alorrak
cerrar ventana

 

¿Qué son los iconos de "Compartir"?

 

Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.

¿Para qué sirve cada uno?

  • facebook

    Facebook

    Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.

     
  • eskup

    Eskup

    Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.

     
  • delicious

    Twitter

    Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.

     
  • tuenti

    Tuenti

    Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.

     
  • technorati

    Google Buzz

    Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.

     
  • meneame

    Meneame

    Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.

     
 

 

cerrar ventana

Derechos de reproducción de la obra

 

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.

Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.

Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.

Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.

  Pribatutasuna

Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.

cerrar ventana