Errepublika eta bere arazoak

1931ko apirilean II. Errepublikaren aldarrikapen baketsua, udal hauteskunde eztabaidagarri batzuen emaitza bezala (76. gaia ikusi), arazo ugariekin batera etorri zen, hauen artean hurrengoak direlarik aipagarri:

• Erregetzaren aldekoak ziren elementuen iraupena, karlismoaren azken hondarrak barne (erreketeak).
• Ezker eta eskuinaren estremismo politikoa. Falange Espainiarraren agerpena, orientazio faxista zuen alderdi bortitza.
• Pobrezia eta gizarte zein lan gatazkak.
• Erlijio eta militar kontserbadorismoa, ezkertiar alderdi errepublikarren politika progresista eta 1931ko Konstituzio berriaren kontra zegoena.

1931ko lehen gobernu errepublikarra. Eserita, Niceto Alcala-Zamora eta Manuel Azaña.

1931ko Konstituzioa

1931ko ekainean Errepublikaren Gorte Konstituziogileak aukeratzeko hauteskundeak ospatu ziren. Emaitza alderdi sozialista eta errepublikarrek osaturiko koalizioarentzat izugarrizko gehiengoa izan zen, hauek abenduan onartuko zen Konstituzio berri bat landu zutelarik.

Testu konstituzionalak hurrengo puntuak jasotzen zituen:

• Biztanleen askatasun eta eskubideen aldarrikapena.
• Ganbara bakarreko sistema (Diputatuen Kongresua).
• Berdintasunezko sufragio unibertsal, emakumeentzat bozka eskubidea duena.
• Lurraldeen autonomia eskubidearen eta kataluniar, euskaldun eta galego hizkuntzen koofizialtasunaren aintzatespena.
• Gurtza-askatasuna eta Estatuaren eta Elizaren arteko banaketa. Espainia nazio laiko bilakatzen zen.
• «Erabilera sozial» kontzeptuaren sorketa, latifundio handien desjabetzerako oinarri bezala.

Erreformak eta erresistentziak

Errepublikar ordenazio berriaren helburu nagusia Espainia nazio modernoago batean bilakatzea zen, industrializatua eta nazioarteko kontzertuan integraturikoa. Horretarako nazioaren bizitzaren alderdi guztietan erreforma orokorra beharrezkoa zen:

• Jarduera politikoaren demokratizazioa.
• Nekazal erreforma.
• Patronalaren eta langileen arteko bidezko erlazioan oinarrituriko industrializazioa.
• Arazo erregionalisten arazoaren konponketa, autonomiak emanez.
• Elizaren eraginaren ezabaketa.
• Ejertzitoaren berritzea.

Gobernu errepublikarraren politika erreformistak Espainiar Eskuin Autonomoen Konfederakuntzan (EEAK) biltzen zen eskuinaren aldetik eta ejertzitoaren alderdi kontserbadoreenak biltzen zituen Espainiar Batasun Militarraren aldetik (1933an sorturikoa) erresistentzia handia izan zuen.

Nahasketa eta liskarrak

Kutsu ezberdineko bi altxamenduk jaio berria zen Errepublikaren ahulketan lagundu zuten:

• Huts egin zuen Sanjurjo jeneralak gidaturiko 1932ko Estatu-kolpea, zeina erbestera kondenatua izan zen.
• 1934ko urriko Iraultza. Santanderrek eta Madrilek langileria-altxamendu garrantzitsuak bizi izan zituzten, artean Kataluniak kantoi independente aldarrikatzen zuen bere burua «federazio espainiar» baten barruan. Baina gertaera garrantzitsuenak Asturiasen izan ziren, non herri-altxamenduak asteak iraun zituen eta gogorki zapaldua izan zen ejertzitoaren eskutan.

Data garrantzitsuak

• 1931 II. Errepublikaren aldarrikapena apirilaren 14ean.
• 1932 Kataluniaren Estatutua onartzen da. Sanjurjo jeneralaren Estatu kolpe saiakerak porrot egiten du.
• 1933 Eskuindar garaipena hauteskunde orokorretan.
• 1934 Asturiaseko iraultza. Greba orokorra espainiar hiri ugaritan.
• 1936 Herri-frontearen garaipena hauteskunde orokorretan. Matxinada militarra Marokon, Kanariar Irlen eta Penintsularen zati batetan. Gerra Zibila hasten da.
• 1939 Porrot errepublikarra. Diktadura frankista hasten da.