Maria Kristinaren erregeordetza

Fernando VII.a hil zenean (54. gaia ikusi), Isabel II.ak hiru urte besterik ez zuen eta Maria Kristina arduratu zen erregeordetzaz (1833-1840).

Liberalen laguntza besterik ez zuela ohartzean, 1834an Maria Kristinak Cea Bermúdez (1772-1850), absolutista moderatua, Gobernuren buruan ordezkatu zuen, Francisco Martínez de la Rosa jarriz (1787-1862), Cadizeko Gorteetako pertsonai nabarmena zelarik.

1834an Errege-Estatutua aldarrikatu zen, liberalak moderatu eta progresistetan banandu zituen mugapen handiekin emandako karta.

Juan Álvarez Mendizabalen gobernuan (1790-1853), progresistek lagunduta, Elizaren ondasunen desamortizazioa gauzatu zen (1836), Estatuaren jabego izatera pasatu ostean salduak izan ziren Ogasunaren behar ekonomikoak betetzeko.

Gobernu moderatu baten garai labur baten ondoren, La Granjako sarjentuen matxinadaren ondorioz, José María Calatrava (1781-1847)

Gobernuaren burua bihurtu zen. Gorte berriek 1837ko Konstituzioa landu zuten.

Baldomero Espartero (1793-1779), karlisten kontrako gerraren heroi eta alderdi progresistaren kidea, Maria Kristinari bien arteko erregeordetza inposatzen saiatu zen, baina Maria Kristinak ez zuen onartu eta atzerrira ihes egin zuen (1840). Esparteroren erregeordetza 1843. urtera arte luzatu zen.

Gerra karlistak

1833an lehen gerra karlista hasi zen, non karlistak eta liberalek borrokatu zuten:

• Karlistak, Fernando VII.aren Karlos Maria Isidro (1788-1855) anaiaren partaideak. Indar handiena Euskal Herrian, Nafarroan, Argoien, Katalunian eta Valentzian izan zuten eta ohiturazko foruak, erlijio katolikoa eta absolutismoa defendatzen zituzten.
• Liberalak, isabelino edo kristinoak, Maria Kristina erregeordearen inguruan bildu ziren, lurralde- eta administrazio-batasuna eta erregimen liberalaren defentsan.

Lehen gerra karlista (1833-1839) oso odoltsua izan zen eta honetan Tomás de Zumalakarregi (1788-1835) jeneral karlista nabarmendu zen. 1837an Karlos Jaunaren "errege-espedizioa" Madril ingurukoetara iritsi zen eta Andaluziatik jarraitu zuen, baina ez zuen emaitza baliagarririk izan.

Zumalakarregi hil ondoren, Cabrera jeneralak (1806-1877) karlistak zuzendu zituen Maestrazgoan. Bakea Bergarako Hitzarmenean lortu zen, Esparterok eta Rafael Moroto karlistak (1783-1847) sinatu zutena.

Bigarren gerra karlista 1847an hasi zen Kataluniako nekazarien matxinadarekin, Cabrerak gerrillatan antolatu zituenak. Gerra 1849an amaitu zen amnistia bat eman zenean, talde karlista batzuek 1860rarte borrokan jarraitu zuten arren.

Borboiko Karlos Maria Isidro jauna.

Isabel II.aren adin gehiengoa

1843ko ekainean, Ramón María de Narváezek (1800-1868) zuzenduriko mugimendu militar batek Espartero ihes egitera behartu zuen. Isabel II.aren adin gehiengoa aldarrikatu zen eta Konstituzioari zin egin zion.

Gobernu progresista labur baten ondoren, moderatuek boterea lortu zuten berriro, hamar urte jarraituetan izan zutena: Hamarkada moderatua (1844-1854). Narváezek deituriko Gorte Konstituziogile berriek 1845eko Konstituzioa landu zuten.

1848an Europan egon zen bultzada iraultzaileak ez zuen ia eraginik izan Espainian, non Narváezek izatez diktadura bat ezarri baitzuen.

1851 Bravo Murillok hartu zuen Gobernuaren erantzukizuna (1803-1873), lan publikoak bultzatu (Isabel II.aren ubidea) eta Egoitza Santuarekin Konkordatua sinatu zuena.

1854ren uztailean "Vicalvarada" gertatu zen, Vicálvaron Leopoldo O'Donnellek (1809-1867) bultzaturiko matxinada militarra, zeinek armada eta progresisten laguntza erakarri zuen Manzanareseko Manifestuaren bidez. Esparterok Gobernu berria osatu zuen; horrela hasten zen Biurteko Progresista (1854-1856), denboraldi horretan Pascual Madozek (1806-1870) desamortizazio-programa berri bati ekin ziolarik.

1856. eta 1868. urteen artean, O'Donnell (Batasun Liberalaren buruan, norabide erdirakoiko alderdia) eta Narváez gobernu moderatuetan txandakatu ziren.

Isabel II.a (1833-1868).

Data garrantzitsuak

• 1833 Fernando VII.a hiltzen da eta bere alaba Isabel II.ak tronuan jarraitzen dio. Maria Kristinaren erregeordetza hasten da. Lehen gerra karlista hasten da.
• 1834 Errege-Estatutua.
• 1836 Mendizabalen desamortizazioa. Pronuntziamendu progresista La Granjan: erregeordeak 1812ko Konstituzioa onartzen du.
• 1837 Konstituzio progresista.
• 1839 Bergarako Hitzarmena: lehen gerra karlistaren amaiera.
• 1840 Maria Kristinak erregeordetzari uko egiten dio.
• 1841 Esparteroren erregeordetza hasten da.
• 1843 Isabel II.aren adin nagusitasuna.
• 1844 Hamarkada Moderatua hasten da.
• 1845 Konstituzio moderatua.
• 1848 Lehen trenbidearen inaugurazioa: Bartzelona-Mataró.
• 1849 Bigarren gerra karlista amaitzen da, 1847an hasita.
• 1854 O'Donnellen pronuntziamendua Vicálvaron: Biurteko Progresista hasten da.
• 1855 Madozen desamortizazioa.
• 1856 Indarrean sartzera iristen ez den Konstituzio progresista. Botere txandaketa hasten da liberal eta moderatuen artean.