Elektroiaren aurkikuntza

XIX. mendeko azken hamarkadatik aurrera, hainbat aurkikuntza eta garapen teoriko eman ziren, eta horiei esker, materiaren izaera eta uhin-fenomenoekin duen harremana hobeto ulertu zuten. Elektroia izan zen atomoa baino txikiagoa zen aurkitutako lehen partikula. Pantailetan edo gas-tutuetan pirrinta, distira edo irudiak bezala islatutako izpi katodikoetan aurkitu zuten.

Izpi katodikoak

XIX. mende bukaeran gasen deskarga elektrikoen azterketa nagusitu zen, berari esker, materiaren hipotesi atomikoaren eta elektromagnetismoaren printzipioen arteko harremana ezarri zutelako. Ikusi zuten milaka volt dituen potentzial-diferentzia bat aplikatuz gero gas arrarifikatuaz beteriko deskarga-tutu baten bi elektrodoen artean, argi-distirak sortzen zirela, eta izpien moduan zabaltzen zirela tutuaren elektrodoen artean. Erradiazio horiek izpi katodikoak deitu ziren, beti elektrodo negatibotik (katodo) positibora (anodo) joaten direlako.

Elektroia

Izpi katodikoen propietateak aztertzeko asmoz, Ingalaterrako Joseph John Thomson (1856-1940) fisikoak tresna bat diseinatu zuen: hutsik zegoen tutu baten alboetan bi elektrodo metaliko zeuden eta horiei potentzial-diferentzia handia aplikatu zitzaizkien. Katodotik sortutako izpi katodikoak kolimadore batetik pasatzen ziren argi-sortaren zabalera mugatzeko eta, ondoren plaka metaliko batzuetatik. Bertan eremu elektriko bat aplikatu zuen. Azkenik, izpiak pantaila fluoreszente batean proiektatzen ziren.

Thomson-ek burututako esperimentuaren eskema, elektroia izpi katodikoetan aurkitzeko.

Eskema horrekin, Thomsonek ikusi zuen eremu elektrikoak izpi katodikoak bertikalki desbideratzen zituela plaka positiborantz. Horrek izpi horien karga negatiboa erakusteaz gain, masa bat eta hari zegokion karga ikusgai uzten zituen. Masa horrek plakak aipatutako izpiak xurgatzea saihesten zuen. Beraz, izpi katodikoak osatzen zituen oinarrizko partikula bat egon behar zen, hau da: elektroia.

Thomsonek kargaren e eta elektroiaren masaren m arteko harremana ezarri zuen. Egun honela adierazten da:

Millikanen esperientzia

Thomsonek elektroiaren karga eta masa arteko harremana aurkitu ondoren, magnitude horietako balioa zehaztea besterik ez zitzaien gelditzen, oinarrizko partikula horren funtsezko propietateak ezagutu ahal izateko. Hainbat ikertzaile behin eta berriro saiatu ondoren, Robert A. Millikan estatubatuarrak (1868-1953) arrakasta osoz lortu zuen.

1909. eta 1913. urte bitartean Millikanek esperimentu konplexu bat burutu zuen. Esperimentu hori, batez ere, ideia honetan oinarritzen zen: eremu elektriko handi bat konpentsatzaile baten plaken artean aplikatzen bada, olio-tantatxo bat geldi eta zintzilikatuta mantendu daiteke, berarengan eragiten duten indar grabitatorioen eta elektrostatikoen orekarengatik.

Hainbat esperimentu egin ondoren, Millikanek elektroiaren karga zehaztea lortu zuen, tantaren masaeta aplikatutako eremu elektrikoaren intentsitatea ezagutzearen ondorioz. Egun, karga horren onetsitako balioa zera da: 1,60210 · 10-19 C.

Hori guztia eta Thomsonen harremana abiapuntu hartuta, elektroi baten masa zehaztu daiteke, alegia: 9,1091 · 10-31 kg (gutxi gorabehera atomo arinarena baino 1.836 aldi gutxiago, hidrogenoa, alegia).

Millikanen esperientziari esker, ondorioztatu zuten ere, elektroia karga elektrikoaren oinarrizko unitatea dela.

Millikanen esperimentuaren eskema. Beraren bidez, elektroiaren karga eta masa zehaztu zituen. a: indarrak orekan mantentzen dira eta ondorioz, tanta geldirik mantentzen da. b: tantaren karga negatiboa da.

Protoia eta neutroia

Aipatutakoaz gain, Joseph John Thomson ingelesak , 1910. urtean izpi kanalen edo positiboak ikertu zituen. Izpi horiek deskarga-tutuetan sortzen ziren, anodoaren erregioan eta abiadura handiz katodora joaten ziren. Aipatutako izpiak, bidean zehar ezarritako eremu elektrikoen eta magnetikoen eragina jasotzen zuten, beraz, horrek argi uzten zuen masadun partikulez osaturik zeudela eta karga elektriko positiboa zutela. 1920. urte inguruan, Ernest Rutherfordeek partikula horiek identifikatu zituen, nitrogenoa alfa partikulekin bonbardatu zuenean (helio-muinak). Rutherfordeek protoiak deitu zien. .

Neutroia, atomoen hirugarren partikula, ez zuten aurkitu 1932. urtea arte. James Chadwichk fisiko ingelesak (1891-1974) berilioaren atomoen portaera bereziaz ohartu zen, alfa partikulek bonbardatu zituztenean. Bonbardaketa hori zela medio, atomoek masadun partikulez osaturiko erradiazio bat, (protoiaren masa antzekoa),eta karga elektriko nulua igortzen zuten, eremu elektrikoek ez baitzuten karga desbideratzen.

Elementu ezagunen atomoek elektroi, protoi eta neutroi izeneko partikulak zituztela ezagutzeak aurrerapen handia suposatu zuen materia eta energiaren eremuetan. Horri guztiari esker, fisikak, kimikak eta teknologiak izugarrizko bilakaera izan zuten.

Orria posta elektronikoz bidali

< * Bete beharreko alorrak

Eskerrik Asko.
artikuluan arrakastaz bidalita da.

cerrar ventana
Lagun iezaguzu hobetzen! Zure iritzia garrantzitsua da, eta horregatik eskertuko genizuke zure iritziak eta iradokizunak info@hiru.eus helbidera bidaltzea.

* Bete beharreko alorrak
cerrar ventana

 

¿Qué son los iconos de "Compartir"?

 

Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.

¿Para qué sirve cada uno?

  • facebook

    Facebook

    Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.

     
  • eskup

    Eskup

    Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.

     
  • delicious

    Twitter

    Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.

     
  • tuenti

    Tuenti

    Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.

     
  • technorati

    Google Buzz

    Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.

     
  • meneame

    Meneame

    Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.

     
 

 

cerrar ventana

Derechos de reproducción de la obra

 

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.

Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.

Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.

Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.

  Pribatutasuna

Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.

cerrar ventana