Informazio gehiago
Metazooak (I)
Zelomaren agerpena
Zeloma ektodermoaren eta endodermoaren artean kokatutako barne-barrunbe bat da. Bi organismo-motak dute zeloma: pseudozelomatuak, bastozeletik eratorritako zeloma dutelarik, eta euzelomatuak (berezko zelomatuak), mesodermoaren barruan sortzen den eta ehun horrekin mugatua geratzen den zeloma dutela.
- Anelidoak: Itsas hondoan bizi diren animalia urtarrak dira. Lurtarrak izanez gero, beti gune hezeetan biziko dira (lurreko zizareak).
- Moluskuak: ia bizi-baldintza guztietara egokitutako ehun mila espezie baino gehiago dira. Gorputz-eskemak, oso desberdinak izan arren (zefalopodoak, gasteropodoak, bibalboak eta abar), antzinako tipo bakar batetik eratorri dira. Gorputz biguna eta zatikatu gabea duten animaliak dira. Aldebiko simetria dute, buruz, sabel-oinez eta errai-masez osatua. Errai-masa mantuak estaltzen du, eta karezko exoeskeletoa jariatzen du. Zakatz bidezko arnasketa eta zirkulazio irekia dute, zefalopodoen kasuan izan ezik. Nerbio-sisteman nerbio-katez lotutako hiru ganglio-pare dauzkate. Ugalketa obiparoa dute, barruko eta kanpoko ernalketa eta sexu bereiziak dituzte.
- Ekinodermatuak: itsas animaliak, haragijaleak, arantzaz estalitako azala dute. Kanpoaldeko epidermisaren azpian karezko plakez osatutako hezurdura mesodermikoa dute. Larbek aldebiko simetria dute, eta helduek simetria erradiatua. Sistema baskular urtar bilakatutako zeloma. Kanpoaldean oin anbulakral asko dituzte, lokomoziorako eta arnasketarako erabiltzen direnak. Arnasketa, hala ere, zakatz bidezkoa ere izan daiteke. Kanpoko ernalketa bidezko ugalketa.
- Artropodoak: ezagutzen diren animalia-espezie guztietatik %80 dira. Posible diren habitat guztiak okupatzen dituzte. Antolamendu-maila handi bat dute, eta, ebolutiboki, anelidoetatik eratortzen dira. Kitinazko exoeskeleto gogor eta zurruna dute, babesa ematen diena, eta funtzio desberdinak dituzten apendize artikulatuak dituzte: lokomozio-funtzioa (hankak), sentitze-funtzioa (antenak), funtzio murtxikatzailea (ahoko apendizea) eta abar. Zeloma iraizketa-organoetara mugatua dago; exoeskeletoaren muden bidez hazten da; ganglioetako kate bikoitza duen nerbio-sistema bentrala eta zirkulazio-sistema irekia dute, bihotza berriz, bizkarraldean. Lau azpi-phylum bereiz ditzakegu: trilobitomorfoak, kelizeradoak (merostomo eta araknidoak), krustazeoak eta unirramianoak (miriapodoak eta intsektuak).
- Kordatuak: kordatuen phyluma honela osatua dago:
- Prokordatuak: tunikadunak, sinpleenak dira.
- Zefalokordatuak: garrantzitsuak dira ornodunen eta gainontzeko animalien arteko batasun ebolutiboa ezartzen dutelako.
- Ornodunak: arrainak, anfibioak, narrastiak, hegaztiak eta ugaztunak. Arrakasta ebolutibo handiena duen zoologia-taldea da, eta ingurugiro guztietan agertzen dira.
Ornodunak: barne-eskeleto bat edukitzearen abantailak
- Arrainak
- Agnatuak: arrain sinpleenak dira, ez dute ez baraila eta ez hegatsik ere.
- Kondriktieak edo arrain kartilaginosoak: Marrazo eta arraiak. Kartilagozko eskeletoa dute, zakatz-zirrikituak dituzte buruaren aldeetara, ez dute igeri-maskuririk eta barne-ernalketa dute.
- Hezur-arrainak: aurrekoek baino eboluzio-arrakasta handiagoa. Hobekuntzak dituzte diseinu anatomiko eta funtzionalean: hezurrezko eskeletoa, ezkatak, operkuluak zakatz-zirrikituen ordez, ahoa buruaren aurreko muturrean eta igeri-maskuria.
- Anfibioak
Bi mila espezie dira, eta horien artean arrabioak, uhandreak, igelak eta zapoak daude. Lurrean bizi izan ziren lehenengoak ditugu. Hauek dira dituzten ezaugarri komunak:
- Tretapodoak, bizitza urtarretik lurtarrerako trantsizioa ikusten da.
- Arrautzak uretan jartzen dituzte, eta bertan garatzen da larba. Larbak, metamorfosi bidez, lur hezeetan bizi ahal izango den heldu bat emango du.
- Helduek birikak dituzte, oso sinpleak diren arren.
- Azaleko arnasketa, beti hezea egongo den azal baskularizatuaren bidez.
- Animaliez elikatzen dira: ehizara egokiturik daude.
- Sentimen-organoen garapena: betazalen bidez babestutako begiak.
- Zirkulazio bikoitza, baina amaitu gabea.
- Barne- edo kanpo-ernalketa.
- Narrastiak
Lurraren behin betiko konkista ekarri zuten. Lurreko bizitza eta urarekiko independentzia erabaki zuten ezaugarriak dituzte:
- Barne-ernalketa.
- Enbrioia babesteko bi bilgarri (amnioak eta alantoideak) dituzten arrautzak.
- Ezkata epidermikoz estalitako azala (suge eta muskerrak), azalaren azpian hezurrezko plakak (krokodiloak) edo hezurrezko oskolak (dortokak). Azala iragazgaiztea lortu zuten.
- Biriken bidez arnastea, albeoloen bidez, gas-trukaketaren azalera handituz.
- Zirkulazio-aparatua: bi aurikula eta bi bentrikulu dituen bihotza. Oraindik ere badago oxigenatutako odolaren eta oxigenatu gabeko odolaren arteko nahasketa pixka bat.
- Giroaren tenperatura berdina du odolak.
Orria posta elektronikoz bidali
¿Qué son los iconos de "Compartir"?
Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.
¿Para qué sirve cada uno?
-
Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.
-
Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.
-
Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.
-
Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.
-
Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.
-
Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.
Derechos de reproducción de la obra
-
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.
Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.
Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.
Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.
Pribatutasuna
Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.