Informazio gehiago
Jean-Pierre-Armand David (1826-1900). Bizitza zientziari emana
Jean-Pierre-Armand David Halsouet Ezpeletan jaio zen, 1826ko irailaren 7an. Aitarengandik jaso zuen naturzaletasuna gero hain naturalista handia bilakatuko den eta biogeografian hain ekarpen garrantzitsuak egingo dituen ezpeletarrak.
Armand David 1850ean apaiztu zen Parisen lazarista modura. Italiako Savonan egon zen irakasle 1861 arte, eta 1862an abiatu zen Pekinera misiolari gisa. Pariseko Natur Historiako Museoko irakasle askoren mandatuak zituen, bertako fauna eta florako aleak bildu eta Frantziara bidal zitzan. Hasieran Pekin eta inguruetan egindako ibilaldietan bilduma zoologiko eta botaniko oso interesgarriak osotu zituen, eta Parisera bidali.
Jean-Pierre-Armand David
Txinako natura aztertzen
Urte horietako aurkikunderik garrantzitsuena, ordea, txineraz sseu-pou-siang zeritzona izan zen. Inork ez zuen animalia hori ezagutzen, enperadorearen parkean bizi baitzen soilik, eta bertara sartzea heriotza-zigorraz zigortuta zegoen. Nolanahi ere, Armand Davidek ehunen bat ale ikustea lortu zuen eta orein-espezie ezezagun bat zela konturatu zen. Parisen oso espezie interesgarritzat jo zuten: Elaphurus davidianus izen taxonomikoa ezarri zioten. Honen ondotik, orein-espezie honen bikote ugaltzaile gutxi batzuk Europako zooetara iritsi ziren. Alabaina, ardura faltaz edo, konturatu orduko Europako aita Daviden orein gehienak hil egin ziren.
Armand Daviden material biologikoaren kalitate aparta zela eta, Parisko Natur Historiako Museoko adituek lazaristen buruari aita David misiolaritzatik askatzea eskatu zioten, natur lanetan buru-belarri murgiltzeko.
Halaxe, 1866tik aurrera, Armand Davidek hiru espedizio nagusi egin zituen, Pekinetik abiatuta: bata Mongoliarantz, bigarrena Tibeterantz, eta azkena Txina zeharkatuz, iparretik hegorantz. Eta hainbat neke, izerdi, gose, egarri eta gaixotasun jasan zituen.
Pandak ehizatzen
Tibetera eginiko bidaian egin zituen Armand-Davidek bere bizitzako aurkikunderik aipagarrienak, panda famatua, besteak beste. Moupin printzerrian aurkitu zituen animalia eta landarerik interesgarrienak.
Hara iritsi aurretik, ordea, Sichuan probintziako hiriburuan, Chengdu-n alegia, hartz zuri bat aurkituko zuela esan zioten. Ursus thibetanus Himalaiako hartz beltzaren barietate albinoren bat izango zela pentsatu zuen. Hala ere, ehiztariei hartz zuri-beltza harrapatzea agindu zienean, besteak beste, "hartz zuri" gazte bat ekarri zioten, baina, tamalez, hilik.
Izatez zuria zen ia osorik, lau soin-adarrak, belarriak eta begi-inguruak, aldiz, beltzak ziren. Armand Davidek espezie berritzat jo zuen berehala. Eta espeziearen behin-behineko deskribapena bidali zuen Parisera, lehenbailehen argitara emateko. Espezie aurkitu berriari Ursus melanoleucus izen binomiala ezarri zion, hartz zuri-beltza zelakoan; gaur egun Ailuropoda melanoleuca erabiltzen da.
Mila panda baino gutxiago daude munduan, eta, animaliarik urrienetarikoa izateaz gainera, ospetsuenetarikoa ere bada. World Wildlife Fund erakundeak ikur modura hautatu zuen, eta nahikoa famatua bihurtu da.
Panda handiaren aurkikuntza oso garrantzitsua izan arren, ez da bakarra izan. Izan ere, panda handia aurkitu zuen egun berean, ehiztari berberek Pteromys alborufus katagorri hegalaria eroan zioten, besteak beste. Eta tximinoa ere bertan topatu zuen.
Agure-itxurako tximino hori odolusten eta azken hatsa ematen hurbil-hurbiletik ikusi zuen. 1869an ehiztariek sei tximino ekarri zizkioten, ordura arte ezezaguna zen espezie batekoak zirenak. Tximino horiek, urre-tximino sudurmotzak, 3.000 m-ko mendietako zuhaiztietan bizi ziren, elurrez zuritutako lekuetan.
Urre-tximino sudurmotzak
Berde-urdinxka edota turkesa-koloreko aurpegia zeukaten, eta sudurra motz-motza; buru-aldea laranja-kolore bizikoa. Bizkarra zetazko ilaje urrekaraz estalia. Pariseko Museoko Milne-Edwards-i XVI. mendeko koadro batean agertzen zen Roxellana kortesana errusiarra ekarri zion gogora. Urre-tximinoaren eta sultanaren antza hain zen ikaragarria, ezen tximinoaren zientziarako izena Rhinopithecus roxellanae ezarri ziola.
Bestalde, datu deigarri batek urre-tximinoa ospetsu egin du, yetiaren mitoaren azalpen modura erabiltzea, alegia. Mito honen azalpen arrazional baten bila, elurretan topatutako oinatzak tximino-espezieren batenak izan zitezkeela plazaratu zen 1937an. Eta oinatz horien bi egile posibleren artean aita Daviden Rhinopithecus roxellanae urre-tximinoa zegoen. Bitxia bada ere, lehenago, Armand Davidek yetiaren aipamena-edo egin zuen bere egunkarian.
Eboluzionista faisaiei esker
1870ean, Moupinetik itzultzean, osasunez oso eskas zegoen, eta Europara itzuli behar izan zuen sendatzera, gerra franko-prusiarraren egunetan, hain zuzen. Hori dela-eta, Italian, ikasle izandako Giacomo Doria markesaren etxean gelditu zen. Bertan, Charles Darwin-en Espezieen jatorriaz irakurri zuen,1859ko liburua.
1872an berriro Txinara abiatuko da hirugarren esplorazio-bidaiari ekiteko. Txinan barrena zebilela liluratuta gelditu zen hango faisaiekin. Orotara ia 40 espezie zeudela idatzi zuen; eta endemikoak, hau da, soilik han, eta ez beste inon, bizi direnak. Bere hirugarren bidaiaren egunkari honetan, gainera, Darwin-en ildotik, eboluzioaren alde azalduko da: oinarrizko faisaia lur gainean kokatu eta gero, eraldaketaren ondorioz, arrazatan eta barietatetan bereizi zela eta espezie eta genero berriak sortzen direla defendatzen zuen aita Davidek.
Armand David, XIX. mendeko abade ezpeletarra eta pandaren aita, Euskal Herriak eman duen jakitun handienetarikoa, zientzialari frantsesek berandu samar onetsi zuten eboluzionismoaren aitzindaria izango da.
Orria posta elektronikoz bidali
¿Qué son los iconos de "Compartir"?
Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.
¿Para qué sirve cada uno?
-
Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.
-
Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.
-
Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.
-
Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.
-
Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.
-
Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.
Derechos de reproducción de la obra
-
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.
Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.
Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.
Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.
Pribatutasuna
Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.
Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.
- Ekologia
- Ekologia. Populazioen eta espezieen biziraupena
- Jean-Pierre-Armand David (1826-1900). Bizitza zientziari emana
- Biodibertsitatea
- Conservación de biodiversidad
- Ecosistemas acuáticos
- Ekosistema lehortarrak
- Biosferaren funtzionamendua
- Ekosistemaren eboluzioa
- Izaki bizidunak eta ingurunea
- Migrazioak
- Kutsadura
- Uraren kutsadura