Deskripzioa gaur egun:

"Ajuria y Urigoitia" multzoa bi harrobik osatzen dute, bata kareharriari dagokiona eta bestea silizeari eta Los Rojos burdin ustiapen txiki bati dagokiona, Aizkorri mendikatean. Harrobiaren oinean ur salto bat dago, ijezketa trenei eta zentraleko turbinei eragiten diena. Behean egur-ikatza gordetzeko biltegia eta fabrika daude eta, jada Araian bertan, indarretxea eta burdin mearen biltegiak.

Datu historikoak:

1848an Fermin Lasal eta Luis Ajuria burgesek gidatzen zuten talde batek inguruko baliabide hidraulikoak bereganatu eta siderurgia moderno bat sortu zuten. Urte gutxiren buruan siderurgiaren jabeak beste batzuk ziren, Urigoitia jaunek erosi baitzuten, zeinak Araiako burdinolaren jabeak ere baziren. Siderurgiaren ijezketa trenak Zirauntza ibaiko ur saltoen bidez abiarazten ziren eta, berehala, leku horretan bertan, aprobetxamendu elektro-hidrauliko bat sortu zen, Estatu espainiarrean instalatu zen lehen labe elektrikoa energiaz hornitzeko erabili zena. Espainiako Gerrate Zibilaren ondotik, fabrika modernizatzen hasi zen eta, 1959an, Kuwaiteko talde batek erosi zuen. Garai oparoa izan zen hura, 1970 arte iritsi zena. Produkzioa 1985ean eten zen, baina gaur egun berriro ere martxan jarriko ote den susmoa dago.

Ekoizpen prozesua:

Minerala Trianotik eta Olvegatik zetorren, eta Norteko trenaren geltokian hartzen zen. Bertan, inguruko harrobietako kareharriz eta eskualdeko basoetako egur-ikatzez nahasten zen, lingotea egiteko. Lingotea pudelatze prozesuan sartzen zen, bolazko trenean mailukatu eta, ondoren, gas labeetan ijezten zen. Ekoizpena Gasteizko eta Asparrengo Ajuria S.A. fabriketara bideratzen zen batez ere, non nekazaritzako makineria egiten zuten.