Urrezko Mendeak: hitzaurrea

"Urrezko Mendea, Urrezko Mendeak edo Urrezko Aroa" gaur egun literaturaren historian erabiltzen diren hitzak dira, gutxi gorabehera XVI. eta XVII. mendeei dagokien aldia izendatzeko. Kultur arloan, eta bereziki literatur arloan, Espainiako historiako denboraldi garrantzitsuena da, inolako zalantzarik gabe. La Celestinatik (1499) Calderon de la Barcarenganaino (1600-1681), Espainiako literaturak bide berriak ireki zituen eta geroko literaturan izan duen eragina apartekoa izan da.

Testuinguru historiko-soziala, kulturala eta erlijiosoa

"Urrezko Mendeak" izenaz ezagutzen dugun garaia Errege Katolikoen erregealdiaren amaieratik Austriarren azkena zen Carlos II.aren heriotzara arte (1700) doa, gutxi gorabehera. Bi mende horietan, Espainia bere une gorenera iritsi zen, politika eta lurrei dagokienez.

Aldi horretan, oso garrantzitsuak izan ziren arazo erlijiosoak, edozein aldetatik begiratuta (alde ekonomikotik, alde literariora arte eta jakina, baita soziala ere).

  • 1492an, Errege Katolikoek kristau bihurtu nahi ez zuten juduak kanporatzea agindu zuten dekretuz. Kristau bihurtu zirenek, berriz, "kristautu" izena jaso zuten eta beren ondorengoak, aldiz kristau berriak izan ziren.
  • Granada hartu ondoren, moriskoei beren erlijioari eta ohiturei eustea baimendu zieten, baina agintarien zorrozkeriak matxinada asko sortu zituen eta azkenean, zorrozkeriak berak 1608an moriskoak kanporatzea ekarri zuen.

Erreforma. Erasmismoa

XV. mendetik aurrera, interes handia egon zen Europa osoan, ordena erlijiosoak erreformatzeko eta, batez ere, sinesmenen garbitasunagatik. Hasierako erlijioa eta Bibliaren hitza berreskuratu nahi ziren.

Trantsizio-garaia ere izan zen, Carlos V.aren Espainia inperialetik Felipe II.aren Espainia itxira.

Egile garrantzitsuenetako bat Erasmo de Rotterdam izan zen, bai bere buru-argitasunagatik bai obra eta pentsaeraren zabalkundeagatik. Pertsona askok irakurri zituzten bere lan erlijiosoak, literarioak edo gramatikalak.

Hizkuntza

Garai horretan, gaztelania gaur egungo ezaugarrietako asko hartzen hasi zen, bai ahoskeran, bai hiztegian. Oro har, ortografia nahiko kaotikoa bazen ere, inprentak sarrien erabiltzen ziren hitzen ortografia finkatzen lagundu zuen.

Fonetika

  • Hasierako f- etimologikoa (facer, fermosura) h transkribatzen hasi zen. Zenbait lekutan aspiratu gisa ahoskatzen zen artean.
  • Erdi Aroko (2. gaia ikusi) txistukari gor eta ozenen arteko ezberdintasuna galdu egin zen eta XVII. mendearen hasieran jada maiz entzuten zen s, z eta j letren gaur egungo ahoskera.
  • Bokale batzuen eta multzo jasoen tinbrearen zalantza sarritan gertatzen zen, esaterako oscuro eta escuro edo efecto eta efeto txandakatuta.

Liburua eta idazlea

Inprenta asmatzeak aparteko ondorioak izan zituen iraultza intelektuala ekarri zuen. Eskuz egindako transmisioak aurrera egiten bazuen ere (konposizio lirikoak, batez ere), inprimatutako testua zabalduz gizarte-maila ezberdinetako irakurleengana heldu zen.

Errenazimentuak irakaskuntzagatik zuen kezkak XVI. mendean benetako ikasketa-plana egotea eragin zuen. Plan horrek geroko idazleek eredu klasiko eta modernoak eskuragarri izatea ahalbidetzen zuen.

Horregatik, Errenazimentuko idazle soldaduaren eredua nagusi zen arren, garaiko gizarte-maila guztietako idazleak egon ziren Urrezko Mendeetan.

Errenazimentua eta Barrokoa

Gaur egun, Urrezko Mendeak bi denboraldi historikoetan banatzen dira: Errenazimentua eta Barrokoa.

Errenazimentua

Aldi hori XIV. mendetik XVI. mendearen amaieraraino doa eta horretan oso korronte ezberdinak eta batzuetan, aurkakoak, egon ziren aldi berean:

  • Mugimendua Italiako hiri-estatuetan sortu zen, horiek Grezia eta Erromako une gorena berregin nahi zuten. Hortik datorkio Errenazimentua ('berriro jaio') izena. Mugimendu horretan ezinbestekoak izan ziren humanistak (7. gaia ikusi), Antzinaroa ezin hobeto ezagutzen zuten eta.
  • Errenazentista perfektuaren ideala Baltasar de Castiglioneren El Cortesano (1528) obra ospetsuan deskribatzen da. Obran nagusi den urrezko araua naturaltasuna da.
  • Espainian, Errenazimentua berandu hasi zen, baina indarra hartu zuen Nebrijaren (1442-1522) ondoren. Asko dira beren garaian nazioarteko ospea lortu zuten Espainiako humanistak, jakintza-arlo guztietatik zetozenak, hala nola, Hernan Nunez helenista, Luis Vives, Antonio Agustin, Andres Laguna medikua, Nicolas Monardes botanikaria, Francisco de Vitoria legelaria eta abar.

Elio Antonio de Nebrija (1442- 1522) Espainiako humanista garrantzitsuenetako bat izan zen. Bere Gramatica (1492) hizkuntza erromantze bati buruz egin zen lehenengoa izan zen.

Barrokoa

Aldi hori XVII. mendearen hasieratik XVIII. mendearen lehenengo urteetara doa. Alde askotan Errenazimentuarekin bat zetorren, baina beste alde batzuk puztu zituen:

  • Bere buruaz fidatzen ez zen gizarte batean garatu zen; horretaz gain biziki kezkatuta zegoen bere arauengatik, hau da, nahiengatik eta gizartean gora edo behera egiteko beldurragatik.
  • Gai nagusiak desengainua, ametsen antzeko bizitza, estoizismoa, luxua eta abar ziren. Ohorearen gaia publiko eta pribatuaren arteko banaketaren isla garbia da.
  • Errenazimentuan ez bezala, Barrokoko funtsezko ezaugarria artifizioa, itxurakeria, ustekabea, engainua, da.

Orria posta elektronikoz bidali

< * Bete beharreko alorrak

Eskerrik Asko.
artikuluan arrakastaz bidalita da.

cerrar ventana
Lagun iezaguzu hobetzen! Zure iritzia garrantzitsua da, eta horregatik eskertuko genizuke zure iritziak eta iradokizunak info@hiru.eus helbidera bidaltzea.

* Bete beharreko alorrak
cerrar ventana

 

¿Qué son los iconos de "Compartir"?

 

Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.

¿Para qué sirve cada uno?

  • facebook

    Facebook

    Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.

     
  • eskup

    Eskup

    Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.

     
  • delicious

    Twitter

    Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.

     
  • tuenti

    Tuenti

    Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.

     
  • technorati

    Google Buzz

    Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.

     
  • meneame

    Meneame

    Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.

     
 

 

cerrar ventana

Derechos de reproducción de la obra

 

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.

Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.

Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.

Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.

  Pribatutasuna

Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.

cerrar ventana