Gaztelaniaren sistema fonologikoa

Hots bat ahoskatzean fonazio-organo desberdinek hartzen dute parte. Batzuen eta besteen parte-hartzeak, bere posizioak eta airea kanpora irteteko duen moduak hots bakoitzaren ezaugarriak definitzen dituzte.

Gaztelaniaren sistema fonologikoak hogeita lau fonema ditu bi talde desberdinetan antolatuta: bokal- fonemak eta fonema kontsonantikoak.

Bokal-sistema

Gaztelerak bost fonema bokaliko ditu, eta beren artean desberdintzen dira honen arabera:

• Artikulazio-puntua: soinu-uhina ahoaren aurreko aldera, atzeko aldera edo erdiko aldera zuzentzen da.
• Irekidura-maila: ahoa gehiago edo gutxiago irekitzen da bokalak ahoskatzean.

Bokalen sailkapena

Sistema kontsonantikoa

Gaztelaniak hemeretzi fonema kontsonantiko ditu eta ezaugarri hauen arabera bereizten dira:

• Artikulazio-puntua: hotsa sortzeko bi organo hurbiltzen direnean (ezpainak esate baterako, /p/ ahoskatzean), aireak irteteko oztopo bat aurkitzen duen lekua da.
• Artikulazio-modua: airea, aipatutako oztopo hori gainditzean, irteteko duen modua (/p/ ahoskatzean airea bat-batean irteten da).
• Ahosabai bigunaren posizioa: honen bidez fonema ahokariak eta sudurkariak bereiz daitezke. Artikulazioaren momentuan ahosabai biguna faringeari itsatsita badago, airea ahotik irteten da eta fonema ahokaria da (/f/); faringetik aldenduta badago, airea sudurretik irteten da eta fonema sudurkaria da (/n/).
• Ahots-korden parte-hartzea: hots bat ahoskatzean, ahots-korden bibrazioak edo bibrazio ezak hots hau ozena (/b/) edo gorra (/p/) den zehazten du.

Kontsonanteen sailkapena

Segmentuaz gaindiko ezaugarriak: azentua eta intonazioa

Azentua

Azentua hitz bateko silaba bat ahoskatzen duguneko intentsitatearen indargarri bat da. Azentua daraman silabari silaba tonikoa deitzen zaio, eta azenturik ez duenari, silaba atonoa. Adibidez "chaqueta" hitzean que silaba tonikoa da, cha eta ta atonoak diren bitartean.

• Oxitonoak: hitzaren silaba tonikoa azkena denean: dormir.
• Paroxitonoak: hitzaren silaba tonikoa azkenaurrekoa denean: carpeta.
• Proparoxitonoak: hitzaren silaba tonikoa azken hirugarrena denean: cántaro.

Intonazioa

Intonazioa hots-segida bat ahoskatzean erabiltzen den melodia da.

Bi etenaldiren artean dagoen kate mintzatuaren zatiari talde fonetiko deitzen zaio. Talde fonetiko baten melodia-kurbaren bukatzeko moduak zehaztuko du enuntziatu mota.

• Beheranzko melodia-kurba: adierazpenezko edo harridurazko mezuen intonazio bereizgarria da: ¡Qué bonito es! - Hoy hace mucho frío.
• Goranzko melodia-kurba: Baieztapen edo ezeztapenarekin erantzuten diren galderen eta bukatu ez diren sekuentzien berezko intonazioa da: ¿Hay alguien aquí? - Perro ladrador...
• Esekidurazko melodia-kurba: talde fonetikoa tonu-aldaketa egon gabe bukatzen denean, hitz-talde batek eragindako etenaldi laburra izaten da: De verdad, hijo mío, no sé qué te pasa.