Lehen Mundu-Gerra

1914 eta 1918. urteen artean Europak gatazka beliko bat ezagutuko zuen, bere dimentsio eta bortizkeriarengatik, aurreko borroketan antzekorik izan ez zuena. Bere garaian Gerra Handia edo Europar Gerra bezala ezagutu zena, txikia geldituko zen 1939tik aurrera mundua txikituko zuen suntsimenduaren aurrean.

Gerraren leherketa

Gatazkaren pizgarri ofiziala, Austria-Hungariako tronuaren oinordeko zen, Francisco Fernando artxidukearen erailketa izan zen 1914ko ekainaren 28an, ikasle serbobosniar baten eskutan. Alemaniak, austrohungariar inperioaren aliatuak, gerra deklaratu zion Serbiari, eta honen eraginez, Ingalaterrak, Frantziak eta Errusiak (Entente hirukoitza) gerra deklaratu zioten otomandar inperioarekin (Batasun hirukoitza edo Inperio zentralak) aliaturik zeuden Alemania eta Austria-Hungariari.

Gerraren garapena

  • Mugimendu-gerra da gatazkaren lehen faseari eman zitzaion izena. Alemaniar helburua Frantzia eta Errusiaren konkista azkarra zen ofentsiba handien bitartez. Marneko frantziar erresistentziak (1914ko iraila) garaipen azkar baten egitasmo alemaniarrak oztopatu zituen. Alemaniar barneratzea handiagoa izan zen fronte errusiarrean, azken emaitzak berdinak izan ziren arren.
  • Trintxera-gerra: 1914aren amaieratik 1917rarte fronteak egonkor egon ziren, bi alderdiak eraso handiak gauzatzen saiatu ziren arren. Verdun eta Sommeko batailak bereziki odoltsuak izan ziren, 1916an, milaka hildakorekin. Dena dela, gudaroste batek ere ez zuen abantaila garbirik lortu.

Arma berrien erabilpenak, bala leherkariak, gasak, hegazkintza eta blindatuak kasu, ez zuen garaipen militar garrantzitsurik suposatu.

1917ko krisia

1917an gerraren norabidea aldatu zuten bi gertaera garrantzitsu egon ziren:

  • Estatu Batuen sarrera gatazkan Ententearen alde: aliatuen aldeko ekonomi, material eta gizon desorekak alemaniar gudarosteek harturiko lurraldeak uzten has zitezen egin zuen. Aliatuek Marneko bigarren batailan, Aisnen eta Amiensen irabazi zuten.
  • Iraultza boltxebikea Errusian: Errusiak barne krisi larria zuen arren, armistizio errusiar-alemaniarra ez da gauzatzen 1918rarte. Alemaniar kontraerasoak Brest-Litovskeko bakea eragiten du, honen bidez, Errusia gerratik irten eta Finlandia, Polonia, Estonia, Letonia eta Lituania galtzen ditu beste lurralde batzuen artean.

Bake-itunak

Fronteen gainbeherak eta inperioen barne egoera larriak, Batasun Hirukoitza gerrarekin jarraitzearen zentzurik ezaz jabetu dadin eragiten du.

1919ko ekainean, borrokak amaitu eta urte erdi geroago, Versailleseko bake-itunak sinatzen dira, hurrengo eraginak dituelarik:

  • Irabazleentzat:

    Ingalaterra eta Frantzia indartuak ateratzen dira beraien inperio kolonialisten paperean. Nazioarteko inguruan bi erraldoi berri agertzen dira: Estatu Batuak eta Sobietar Batasuna.

Europa bake-akordioen ondoren.

  • Galtzaileentzat:
    • Alemania: gerra kalte-ordain izugarriak ordaindu behar ditu; lurralde nazionala galtzen du Frantzia eta Poloniaren mesedetan; Ingalaterra eta Frantziaren eskutara pasatzen diren koloniak ematen ditu; Sarreren desmilitartzea eta armadaren txikiaraztea gauzatzen da.
    • Austria-Hungaria: Inperioaren banatzea suposatzen du. Austria, Hungaria eta Txekoslovakia Estatu berri bezala azaltzen dira; Eslovenia, Kroazia eta Bosnia Serbia eta Montenegrorekin bat egiten dute Jugoslavia osatzeko; Errumaniak, Poloniak eta Italiak lurralde kontzesioak eskuratzen dituzte.
    • Otomandar Inperioa: Inperioaren desagerpena. Turkia nazio independente bilakatzen da. Gainerako bere jabetzak ingeles eta frantziar eskutara pasatzen dira.

Data garrantzitsuak

  • 1914 Francisco Fernando artxidukearen erailketa Sarajevon. Austria-Hungariak eta Serbiak gerra deklaratzen diote batak besteari. Alemaniak Frantzia eta Belgika inbaditzen ditu. Marneko lehen bataila.
  • 1915 Italia gerran sartzen da Ententearekin batera.
  • 1916 Verdun eta Sommeko batailak.
  • 1917 Estatu Batuek gerra deklaratzen diote erdialdeko Inperioei. Iraultza Boltxebikea.
  • 1918 Brest-Litovsk itunaren bitartez Errusiak Alemaniarekin bakea sinatzen du. Austria-Hungariak eta Alemaniak Ententearekin armistizioa sinatzen dute.
  • 1919 Versailleseko bake-itunen sinatzea.

Orria posta elektronikoz bidali

< * Bete beharreko alorrak

Eskerrik Asko.
artikuluan arrakastaz bidalita da.

cerrar ventana
Lagun iezaguzu hobetzen! Zure iritzia garrantzitsua da, eta horregatik eskertuko genizuke zure iritziak eta iradokizunak info@hiru.eus helbidera bidaltzea.

* Bete beharreko alorrak
cerrar ventana

 

¿Qué son los iconos de "Compartir"?

 

Todos los iconos apuntan a servicios web externos y ajenos a HIRU.com que facilitan la gestión personal o comunitaria de la información. Estos servicios permiten al usuario, por ejemplo, clasificar , compartir, valorar, comentar o conservar los contenidos que encuentra en Internet.

¿Para qué sirve cada uno?

  • facebook

    Facebook

    Comparte con amigos y otros usuarios fotos, vídeos, noticias y comentarios personales, controlando la privacidad de los mismos.

     
  • eskup

    Eskup

    Conversa sobre los temas que te interesan y que proponen los expertos. Todo ello en 280 caracteres con fotos y vídeos. Lee, pregunta e infórmate.

     
  • delicious

    Twitter

    Contacta y comparte con amigos, familiares y compañeros de trabajo mensajes cortos (tweets) de no más de 140 caracteres.

     
  • tuenti

    Tuenti

    Conéctate, comparte y comunícate con tus amigos, compañeros de trabajo y familia.

     
  • technorati

    Google Buzz

    Comparte tus novedades, fotos y vídeos con tus amigos e inicia conversaciones sobre los temas que te interesan.

     
  • meneame

    Meneame

    Sitio web que se sirve de la inteligencia colectiva para dar a conocer noticias. Los usuarios registrados envían historias que los demás usuarios del sitio pueden votar.

     
 

 

cerrar ventana

Derechos de reproducción de la obra

 

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailarenak dira hiru.eus webgunearen eta bertan agertzen diren elementu guztien jabetza intelektualaren eskubideak.

Halere, baimenduta dago hezkuntzaren esparruan hiru.eus-eko edukiak erabiltzea, betiere webguneari aipamena egiten bazaio eta Creative Commons CC-BY-NC-SA lizentziaren baldintzapean.
Informazio gehiagorako: pdf dokumentua jaitsi (943,2k).

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak bere buruari aitortzen dio, edozein unetan eta aurretiaz ohartarazi gabe, bere webguneko informazioa edota haren konfigurazioa edo itxura aldatzeko eta eguneratzeko ahalmena.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bermatzen ez dela akatsik egongo webguneko sarbidean, ezta han jasotako edukietan ere. Era berean, ez du ziurtatzen eduki hori behar bezala eguneratuta egongo denik. Dena den, beharrezko ahalegin guztia egingo du akats horiek saihesteko, eta, hala behar izanez gero, ahalik eta azkarren konpontzeko edo eguneratzeko.

Webgunera sartzea eta bertan jasotako informazioaz egiten den erabilera soilik erabiltzailearen erantzukizuna dira. Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du inolako erantzukizunik izango webgunera sartzeak edo hango informazioa erabiltzeak sor litzakeen ondorio edo kalteen aurrean, bere eskumenen erabilera zehatzetan jarraitu behar dituen legezko xedapenak ezartzearen ondorio diren egintza guztietan izan ezik.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ez du bere gain hartzen webgunean aipatzen diren kanpoko beste esteka batzuetara konektatzetik edo haietan jasotako edukietatik erator daitekeen inolako erantzukizunik.

Webgune honetan jasotako informazioa baimenik gabe edo oker erabiltzeak eta Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren jabego intelektual eta industrialaren eskubideetan sorturiko kalte eta galerek legez dagozkion egintzak erabiltzeko bidea emango diote aipatutako Administrazioari, eta, hala badagokio, erabilera horren ondorio diren erantzukizunak hartuko ditu.

  Pribatutasuna

Interesatuak emandako datuak dagokion prozedura edo egintzan aurreikusitako helburuetarako baino ez dira erabiliko.

Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saileko Etengabeko Ikaskuntzako Zuzendaritza da datu horiek biltzen dituen fitxategiaren erantzulea, eta haren aurrean egikaritu ahal izango dira sartzeko, zuzentzeko, deuseztatzeko eta aurka egiteko eskubideak. Horretarako, eskura duzu info@hiru.eus helbide elektronikoa.

cerrar ventana