Antolamendu-maila abiotikoak

Antolamendu-maila abiotikoak materia bizigabean ere agertzen direnak dira. Hiru bereiz daitezke:

• Maila subatomikoa: materiaren partikularik txikienek osatzen dute, hots, protoiek, neutroiek eta elektroiek.
• Maila atomikoa: atomoak izango lirateke, hots, erreakzio batean esku har dezakeen elementu kimiko baten parterik txikienak.
• Maila molekularra: molekulez osatua dago, hots, bi atomo edo gehiagoren lotura kimikoen bidez eratutako unitate materialez, esate baterako oxigeno molekula batez (O2) edo karbonato kaltzikoaz (CaCO3). Materia bizia osatzen duten molekulei biomolekulak, edo berehalako printzipio, esaten zaie eta horren adibidea bat glukosa da (C6H12O6). Molekula organikoak, batez ere, lotura kobalenteen bidez loturiko karbono-atomoek eratzen dituztenak dira. Lehenago, izaki bizidunek bakarrik sintetizatzen zituztela uste zuten; halere, gaur egun sintesi artifizial bidez izaki bizidunengan inoiz agertzen ez diren karbono-konposatuak lortu dira, esate baterako, plastikoak. Beraz, molekula organikoen barruan, beharrezkoa da biomolekulen eta ez-biomolekulen arteko bereizketa egitea.

  Maila molekularraren barruan zenbait konplexutasun-maila daude:

  • Makromolekulak molekula organiko asko polimero batean biltzen direnean agertzen dira; polimeroko unitate bakoitzari monomero esaten zaio. Esate baterako, almidoia (makromolekula) glukosazko (monomeroa) polimero bat da. Proteinak aminoazidoen polimeroek osatutako makromolekulak dira, eta azido nukleikoak nukleotidoen polimeroak dira.
  • Konplexu supramolekularrak: zenbait molekulek osatzen dituzte. Adibidez, gluzido eta proteinen elkarketa, glukoproteinak sortzeko.
  • Organulu zelularrak: zenbait konplexu supramolekularrek osatzen dituzte, eta nolabaiteko izaera propioa eduki arren, ezin daitezke izaki biziduntzat har, ez dituztelako haien nutrizio-, erlazio- eta ugalketa-ezaugarriak betetzen. Zelularen barruan zenbait organulu zelular aurkitzen dira, hala nola mitokondriak, peroxisomak, erretikulu endoplasmatikoa, etab.

Birusak bi motatako makromolekulek eratutako konplexu makromolekularrak dira: proteinek eta azido nukleikoek, eta kasuren batean, lipidoek ere bai.

Antolamendu-maila biotikoak

Lau antolamendu-maila biotiko daude, eta izaki bizidunek bakarrik dituzte:

• Maila zelularra: zelulak egongo lirateke honen barruan, hots, mintz batez eta zitoplasma batez eratutako materia biziko unitateak. Bi eratako zelulak daude:
  • Zelula prokariotak: bildukin nuklearrik ez dutenak dira, eta beraz, informazio genetikoa zitoplasman dute barreiatua, nukleoide izeneko inguru batean kondentsaturik.
  • Zelula eukariotak informazio genetikoa bildukin nuklear batez inguratua dutenak dira, hura isolatuz eta babestuz, eta horrek guztiak nukleoa eratuz.

Zelulak ingurune batean libre bizi daitezkeen materia biziaren alderdirik txikienak dira. Zelula bakar batek osatutako organismoei organismo zelulabakarrak esaten zaie, eta bizi-funtzio guztiak bete behar dituzte.

• Maila zelulanitza: zelula batek baino gehiagok osatutako izaki bizidunak egongo lirateke honen barruan. Zenbait konplexutasun-maila edo azpi-maila bereiz daitezke. Konplexutasun txikienetik handienera, hauek dira:

• Ehunak: oso antzeko zelula espezializatuek osatutako multzoak dira, funtzio bera betetzen dutela eta jatorri bera dutela.
• Organoak: goi mailako izaki bizidunen egitura- eta funtzio-unitateak dira. Ehun desberdinez osatuak daude eta ekintza jakin bat burutzen dute.
• Sistemak: antzeko organoen multzoak dira, baina ekintza independenteak egiten dituzte. Esaterako, nerbio-sistema, hezurrena, giharrena edo endokrinoa.
• Aparatuak: elkarren artean oso desberdinak izanik ere, beren ekintzak koordinaturik dauzkaten organoak dira, eginkizun bat egiteko eratuak.
  • Populazio-maila: inguru berean eta momentu jakin batean bizi diren espezie bereko indibiduoen multzoak osatzen dituzten populazioak biltzen ditu. Espezie bereko organismoak ez dira indibiduo zehatz bezala hartzen, baizik eta horien artean denboran eta espazioan ezartzen diren harremanen arabera.
  • Ekosistema-maila: elkarrekin harremanean bizi diren izaki desberdinen populazioen multzoa -komunitatea edo biozenosi deritzona-, lekua, eta bertako ezaugarri fisiko eta kimikoekin loturik; biotopoa. Biozenosiaren eta biotopoaren osotasun horri ekosistema esaten zaio. Planeta osoko ekosistema guztien multzo edo biosfera hori izaki bizidunen antolamendu-mailarik konplexuena dela esan daiteke.

Antolamendu biologikoaren mailak eta azpi-mailak.